66% học sinh giành huy chương Olympic quốc tế chọn du học: Bộ Giáo dục trăn trở 'làm sao để các em quay về'?

Thông tin được ông Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo), chia sẻ sáng 7/11 tại Hội nghị về bồi dưỡng các đội tuyển thi Olympic giai đoạn 2016–2025.

Ông Chương đánh giá, Việt Nam đã đi đúng hướng trong việc phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng học sinh giỏi, đồng thời các em đạt giải đều được khen thưởng, vinh danh kịp thời từ chính quyền và doanh nghiệp. Tuy nhiên, điều khiến Bộ Giáo dục trăn trở là “chúng ta vẫn chưa có chiến lược bài bản để sử dụng nhóm lao động tinh hoa này”.

“Không chỉ dừng ở huy chương hay bằng khen, các em còn có một hành trình rất dài với 40 năm cống hiến. Câu hỏi lớn là làm thế nào để các em quay lại, góp sức cho đất nước?”, ông Chương nói.

Trong giai đoạn 2016–2025, học sinh Việt Nam đạt 112 huy chương vàng, 140 bạc, 89 đồng và 21 bằng khen tại các kỳ Olympic quốc tế các môn Toán, Lý, Hóa, Sinh, Tin học. Đặc biệt, đội tuyển Hóa học Việt Nam duy trì vị trí top 5 thế giới từ năm 2020 đến nay.

Một số học sinh ghi dấu ấn nổi bật như: Nguyễn Phương Thảo đạt điểm cao nhất Olympic Sinh học quốc tế 2018; Ngô Quý Đăng và Võ Hoàng Hải giành huy chương vàng Toán học và Vật lý khi mới học lớp 10. Từ năm 2021, học sinh đạt huy chương đồng trở lên còn được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động, thể hiện sự trân trọng và ghi nhận đặc biệt của Nhà nước đối với tài năng trẻ.

Tuy nhiên, theo thống kê, các học sinh đạt giải Olympic của Việt Nam thường du học tại Mỹ, Singapore, Pháp, Hong Kong, Australia, Anh..., sau đó các em thường ở lại làm việc nhờ môi trường nghiên cứu tiên tiến và chế độ đãi ngộ hấp dẫn.

Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng nêu rõ ba nguyên nhân chính khiến học sinh đạt giải Olympic du học và ở lại nước ngoài:

Chưa có cơ chế đặc thù trong việc đào tạo, thu hút, bồi dưỡng học sinh, sinh viên tài năng; Chính sách tuyển dụng và đãi ngộ chưa tương xứng với năng lực của các em; Thiếu cơ chế kết nối, chưa tạo được mạng lưới để huy động nhóm nhân lực chất lượng cao này tham gia nghiên cứu, đổi mới trong nước.

Cô Nguyễn Thị Thu Hà, Trưởng đoàn Việt Nam tại Olympic Hóa học quốc tế 2023–2025, cho biết nhiều học sinh đạt huy chương hiện đang học tại HKUST (Hong Kong), MIT (Mỹ) bày tỏ hai mong muốn lớn: Thứ nhất là có cơ chế hỗ trợ, tư vấn rõ ràng trong quá trình du học hoặc chuyển tiếp từ đại học Việt Nam ra nước ngoài. Thứ hai là có cơ hội hợp tác nghiên cứu với các nhóm, nhà khoa học trong nước để duy trì kết nối và đóng góp cho nền khoa học Việt Nam.

Từ đó, cô Hà đề xuất cần thiết lập mạng lưới kết nối cựu học sinh Olympic, tạo không gian giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời hình thành các nhóm nghiên cứu hợp tác quốc tế với sự tham gia của các tài năng trẻ Việt Nam.

“Nếu được kết nối đúng cách, các em vừa là cầu nối tri thức toàn cầu, vừa có nền tảng để quay về cống hiến cho Việt Nam trong tương lai,” cô Hà nói

Ngành giáo dục nhìn nhận rõ một thực tế, giữ chân nhân tài không chỉ là chuyện đãi ngộ, mà là tạo ra môi trường để họ tỏa sáng ngay trên quê hương mình.