AI điều khiển vệ tinh, vũ khí rình rập quỹ đạo: Hai siêu cường bắt tay mở màn kỷ nguyên chiến tranh vệ tinh

Cuối năm ngoái, một cặp vệ tinh quân sự – một của Mỹ, một của Pháp – đã cùng thực hiện một “điệu vũ trên quỹ đạo” đầy tinh tế. Họ chuẩn bị tiến hành một nhiệm vụ gọi là rendezvous and proximity operation (RPO) – tức một hoặc nhiều vệ tinh tiếp cận một vệ tinh khác để quan sát hoặc can thiệp. Cả hai không công bố rõ mục tiêu là vệ tinh của nước nào, nhưng không khó để đoán ra.

“Người Pháp nhiều năm qua từng đề cập đến các động thái của Nga gần vệ tinh của họ”, tướng Stephen Whiting – Tư lệnh Bộ Chỉ huy Không gian Mỹ, phát biểu tại trụ sở ở Colorado Springs. “Và vì vậy… chúng tôi đã chứng minh rằng mình có thể điều khiển các vệ tinh tiếp cận lẫn nhau cũng như tiếp cận vệ tinh nước khác theo cách thể hiện khả năng phối hợp tác chiến hiệu quả”.

Theo ông, cuộc diễn tập thành công đến mức một cuộc RPO tương tự đã được lên kế hoạch tái diễn vào cuối năm nay. Đây là một cột mốc quan trọng: lần đầu tiên Mỹ thực hiện một RPO như vậy với một quốc gia ngoài nhóm Five Eyes – liên minh tình báo gồm Mỹ, Anh, Canada, Úc và New Zealand – và cũng là lần đầu tiên RPO được thực hiện như một chiến dịch được chuẩn bị sẵn thay vì phản ứng tức thời với sự kiện bất ngờ.

Điều này thể hiện rõ xu thế tiếp cận “cứng rắn hơn” của Mỹ đối với không gian. Bộ Chỉ huy Không gian được tái lập vào năm 2019, dưới thời Tổng thống Donald Trump. Những năm qua, đơn vị tập trung xây dựng cơ sở hạ tầng và nguồn lực nhân sự. Giờ đây, họ đã sẵn sàng. “Chúng ta hiện có một bộ chỉ huy tác chiến chuyên trách chiến tranh không gian”, tướng Whiting khẳng định.

Lý do chiến lược

Động lực thúc đẩy sự chuyển mình đó đến từ hai yếu tố. Thứ nhất, quân đội Mỹ hiện phụ thuộc vào vệ tinh ở mức “gia tăng theo cấp số nhân”, một quan chức quốc phòng cho biết và ám chỉ chiến dịch tấn công Iran hồi tháng Sáu. “Phần lớn hoạt động đó đều nhờ vào năng lực không gian”.

Thứ hai, là sự thay đổi bản chất mối đe dọa: từ năm 2015 đến nay, hoạt động phóng vệ tinh của Trung Quốc đã tăng gấp tám lần. Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã phát triển năng lực vận hành trong không gian, bao gồm tác chiến điện tử quỹ đạo, vượt qua cả Nga. Trung Quốc, Nga và Ấn Độ từng thử nghiệm vũ khí chống vệ tinh (ASAT) gây phá hủy vào các năm 2007, 2021 và 2022. Mỹ cũng cáo buộc Nga đang phát triển một loại vũ khí hạt nhân quỹ đạo có khả năng tiêu diệt hàng nghìn vệ tinh ở quỹ đạo tầm thấp (LEO) cùng lúc.

Chỉ vài năm trước, Space Command vẫn né tránh nói về năng lực tấn công. Giờ đây họ công khai chủ trương đó. “Đã đến lúc chúng ta nói rõ rằng: chúng ta cần hỏa lực không gian, cần các hệ thống vũ khí, cần các vệ tinh đánh chặn,” tướng Whiting tuyên bố hồi tháng Tư. “Và gọi đúng tên chúng: đó là vũ khí”.

Ông cũng nhắc đến kế hoạch “Mái vòm Vàng” của ông Trump – một lá chắn phòng thủ tên lửa, trong đó có cả các đánh chặn bố trí trên không gian để phá hủy tên lửa địch. Trên lý thuyết, các vũ khí này cũng có thể nhắm vào vệ tinh đối phương. “Không gian tấn công không gian, không gian tấn công mặt đất, mặt đất tấn công không gian” – tất cả đều đóng vai trò tạo ra sức răn đe bằng khả năng sát thương, một quan chức cho biết.

Đồng minh cùng bước vào không gian

Các đồng minh của Mỹ cũng dần công khai hơn. Trong báo cáo quốc phòng năm nay, Anh lần đầu tuyên bố sẽ phát triển vũ khí chống vệ tinh đặt trên mặt đất và cả trên quỹ đạo.

Mỹ hiện dẫn đầu một nhóm đồng minh nhỏ nhưng gắn kết trong lĩnh vực không gian. Trong chiến dịch Operation Olympic Defender, Space Command phối hợp với sáu quốc gia – Úc, Anh, Canada, Pháp, Đức và New Zealand – nhằm “ngăn chặn các hành vi thù địch trong không gian”. Tháng 4 vừa qua, chiến dịch đạt đến trạng thái “sẵn sàng vận hành ban đầu”, với bảy nước cùng ký vào một kế hoạch chiến dịch chung, dự kiến hoàn tất chi tiết trong mùa hè năm nay.

Space Command cũng tập trung vào yêu cầu chiến thuật của chiến tranh. Trong khi “mọi thứ trong không gian đều chuyển động”, tướng Whiting nói, Mỹ vẫn coi vệ tinh như “những pháo đài tĩnh”, ít di chuyển. Do dịch chuyển tiêu tốn nhiên liệu, rút ngắn vòng đời vệ tinh. Có ba cách giải quyết. Một là cho vệ tinh mang nhiều nhiên liệu hơn. Hai là tiếp nhiên liệu trên quỹ đạo – điều mà Trung Quốc đã chứng minh khả năng vào tháng 6. “Họ có thể giành lợi thế quân sự từ đó”, ông thừa nhận, “và vì vậy chúng ta cũng cần năng lực này”.

Cách thứ ba là triển khai một số lượng lớn vệ tinh để có thể chấp nhận đánh đổi. Các quan chức Mỹ đã thảo luận về các chòm vệ tinh tầm thấp phân tán – như mạng Starlink của SpaceX – từ nhiều năm. Giờ đây chúng đang thành hình. Văn phòng Trinh sát Quốc gia (NRO) – đơn vị vận hành các vệ tinh do thám tuyệt mật – đã phóng hơn 200 vệ tinh kể từ năm 2023, với hơn 12 lần phóng nữa dự kiến trong năm nay. SpaceX được đồn đoán là ứng viên hàng đầu xây dựng chòm vệ tinh 450 vệ tinh có nhiệm vụ truyền dữ liệu theo thời gian thực từ cảm biến đến đánh chặn hoặc vũ khí.

Trí tuệ nhân tạo trong không gian – vệ tinh thông minh và chiến tranh tốc độ máy

Một phương án thứ tư đang được cân nhắc: tăng cường trí thông minh cho vệ tinh. Tướng Whiting nói rằng ông mong muốn có AI tích hợp trong vệ tinh để giúp phát hiện vật thể “đáng ngờ” và tự động tránh né mà không cần chỉ huy từ mặt đất. Về lâu dài, theo Christopher Huynh, sĩ quan cấp tá thuộc Lực lượng Không gian Mỹ, vệ tinh tích hợp AI có thể bay theo đội hình chặt, hoạt động như “vệ tinh hộ tống” để bảo vệ các mục tiêu giá trị cao trong không gian.

Hiện tại, AI chủ yếu vẫn đặt dưới mặt đất. Trong vài tháng qua, tướng Whiting cho biết, đội ngũ của ông đã phát triển một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) huấn luyện trên toàn bộ dữ liệu về đe dọa và tác chiến. Sĩ quan có thể hỏi “SpaceBot” về các lỗ hổng kiến thức hoặc cách phản ứng trước một cuộc tấn công giả định hay thực tế trong không gian. “Những gì từng cần mười người làm trong năm giờ”, ông nói, “nay có thể hoàn thành ở tốc độ máy – đúng là thành tựu thời đại không gian”.

Theo The Economist

Nhật Hạ - nguoiquansat.vn

Theo Thị trường tài chính