Bỏ thuế khoán từ năm 2026: Hộ kinh doanh lo nhất không phải doanh thu mà là hàng tồn kho, chuyên gia lý giải thế nào?

Từ năm 2026, hộ và cá nhân kinh doanh sẽ phải chuyển từ nộp thuế khoán sang kê khai, nghĩa là mọi doanh thu, chi phí phải có hóa đơn, chứng từ hợp pháp. Quy định này khiến nhiều tiểu thương lo lắng vì lượng hàng tồn kho lớn không có hóa đơn nhập hàng, dễ bị xem là không rõ nguồn gốc.

Tại chợ Trung Kính (Hà Nội), bà Phương Hồng - kinh doanh vải và phụ liệu may mặc cho biết cửa hàng đang tồn lượng lớn vải nhập từ nhiều năm trước, thời điểm chưa yêu cầu hóa đơn chặt chẽ. “Mỗi cây vải có giá vài triệu đồng, mua gom từ nhiều mối nhỏ lẻ, người bán chỉ ghi sổ hoặc nhắn tin báo giá. Giờ kiểm kê lại thì không biết lấy gì chứng minh nguồn gốc, trong khi hàng vẫn còn nguyên cuộn trong kho”, bà nói.

Tương tự, một tiểu thương bán đồ gia dụng tại khu chợ Ngô Sĩ Liên (Hà Nội) cho hay, nhiều mặt hàng tồn kho là đồ nhập theo đợt khuyến mãi từ các đầu mối lớn, nhưng giao dịch chủ yếu bằng tiền mặt, không xuất hóa đơn.

“Có những lô hàng nhập từ 3-4 năm trước, chủ yếu từ mối quen biết, bán lai rai đến giờ vẫn còn. Nếu buộc kê khai toàn bộ, số hàng này rất dễ bị xem là không hợp lệ dù thực tế vẫn đang bày bán công khai”, người này lo ngại.

Xử lý hàng tồn kho không có hóa đơn đến nay đang là vướng mắc lớn nhất khi chuyển đổi của hộ kinh doanh. Bởi thời gian áp dụng thuế khoán, phần lớn họ không yêu cầu hoặc lưu hóa đơn mua hàng. Trong khi đó theo quy định hiện hành, hàng hóa mua vào phải có chứng từ hợp pháp, trừ một số trường hợp đặc biệt như mua của nông dân, ngư dân.

Tại Tọa đàm "Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai" dành cho hộ kinh doanh được tổ chức mới đây, bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội tư vấn Thuế Việt Nam đã giải thích, vấn đề hàng tồn kho chỉ thực sự phát sinh khi hộ kinh doanh thuộc nhóm tính thuế theo phương pháp doanh thu trừ chi phí. Theo bà, trong trường hợp này, hàng tồn kho là một trong những căn cứ để xác định nghĩa vụ thuế thu nhập cá nhân.

Cụ thể, nếu doanh thu năm dưới 500 triệu đồng, hộ kinh doanh được miễn thuế. Nếu doanh thu năm từ trên 500 triệu đồng đến 3 tỉ đồng, hộ kinh doanh có thể lựa chọn tính thuế thu nhập cá nhân theo 2 phương pháp.

Một là tính theo thu nhập tính thuế (doanh thu trừ chi phí) nhân (x) thuế suất và hai là tính theo doanh thu tính thuế nhân (x) thuế suất.

Với cách tính theo doanh thu, cơ quan thuế không sử dụng hóa đơn, chứng từ đầu vào làm cơ sở tính thuế. Vì vậy, bà Duyên cho rằng, với các hộ có doanh thu dưới 3 tỷ đồng thì hàng tồn kho không được sử dụng để tính số thuế phải nộp. Vai trò của hàng tồn kho trong trường hợp này chỉ nhằm phục vụ việc chứng minh tính hợp pháp của hàng hóa khi đưa ra thị trường. Chính vì vậy, hộ kinh doanh thuộc nhóm có doanh thu từ 3 tỷ đồng trở xuống thì không nên quá hoang mang về hàng tồn kho.

Trước băn khoăn của nhiều hộ kinh doanh về việc có thể xuất hóa đơn bán hàng khi không có hóa đơn đầu vào hay không, bà Hải khẳng định điều này vẫn hoàn toàn hợp lệ. Theo bà, việc phát hành hóa đơn bán ra không đồng nghĩa với yêu cầu bắt buộc phải có đầy đủ hóa đơn mua vào cho toàn bộ lượng hàng tồn kho.

Dù vậy, bà cũng lưu ý rằng hàng tồn kho vẫn cần được quản lý nhằm chứng minh nguồn gốc hàng hóa, chứ không phải là yếu tố làm căn cứ tính thuế đối với các hộ kinh doanh dưới ngưỡng 3 tỷ đồng. Do đó, nhóm hộ này có thể yên tâm về nghĩa vụ thuế của mình khi chuyển sang hình thức kê khai.

Trong khi đó, với các hộ kinh doanh có doanh thu trên 3 tỷ đồng, áp dụng phương pháp doanh thu trừ chi phí, hàng tồn kho lại đóng vai trò then chốt trong việc xác định thuế thu nhập cá nhân. “Việc mình thuộc nhóm nào sẽ quyết định cách chuẩn bị và kiểm kê hàng tồn kho từ năm 2026”, bà Hải nhấn mạnh.

Đối với các hộ có quy mô doanh thu từ 50 tỷ đồng trở lên, chuyên gia thuế khuyến nghị nên cân nhắc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Khi thực hiện chuyển đổi, vấn đề xử lý hàng tồn kho sẽ được tiến hành theo quy trình cụ thể.

Doanh nghiệp mới thành lập sẽ lập bảng kê để xác nhận số lượng hàng hóa còn lại. Trường hợp hàng tồn kho có đầy đủ hóa đơn, chứng từ đầu vào, doanh nghiệp sẽ thực hiện phân loại và lưu trữ theo đúng quy định hiện hành.

Trong trường hợp không còn chứng từ mua vào, bao gồm các loại hóa đơn từ doanh nghiệp, hộ kinh doanh khác hoặc bảng kê mua hàng trực tiếp từ người sản xuất, hộ kinh doanh vẫn có thể tự lập bảng kê hàng tồn kho để ghi nhận đây là tài sản ban đầu khi chuyển đổi. Bảng kê này sẽ là căn cứ phục vụ công tác hạch toán sau này.

Trả lời lo ngại của nhiều hộ về việc không còn chứng từ thì có được xuất hóa đơn bán ra khi đã lên doanh nghiệp hay không, bà Hải khẳng định câu trả lời là có. Tuy nhiên, phần hàng hóa này khi xuất bán sẽ phải thực hiện nghĩa vụ thuế theo quy định, tương tự cơ chế xuất hóa đơn từng lần phát sinh.

Đổi lại, hóa đơn bán ra sẽ trở thành đầu vào hợp lệ cho doanh nghiệp mới, giúp doanh nghiệp ghi nhận đầy đủ doanh thu, chi phí và bảo đảm tính minh bạch về nguồn gốc hàng hóa trong quá trình sản xuất, kinh doanh.