Cơ chế điện 2 thành phần: Bước ngoặt tất yếu, Vingroup (VIC) sớm chuẩn bị với 'nước cờ dài hơi'

Cơ chế điện 2 thành phần bắt đầu thí điểm từ tháng 10/2025

Từ tháng 10/2025, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) triển khai thí điểm mô hình giá điện 2 thành phần đối với nhóm khách hàng sử dụng điện trung bình trên 200.000 kWh/tháng (tính theo hóa đơn điện năng). Trong giai đoạn thí điểm này, EVN mới thực hiện tính toán mô phỏng và ghi nhận trên hóa đơn, chưa thu tiền theo cơ chế mới, nhằm mục tiêu phân tích mức độ biến động chi phí và phản ứng của người tiêu dùng.

Cơ chế giá điện 2 thành phần (Two-Part Tariff) là xu hướng được nhiều quốc gia áp dụng trong tiến trình hình thành thị trường điện cạnh tranh, nhằm phản ánh đúng chi phí cung ứng và khuyến khích sử dụng điện hiệu quả. Mô hình này tách giá cung cấp điện thành 2 phần: Phần cố định (giá công suất) và phần biến đổi (giá điện năng).

Trên thế giới, mô hình này đã được áp dụng ở nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia… với các biến thể khác nhau (tùy thuộc vào cấu trúc thị trường điện). Việt Nam đang từng bước hướng tới thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (theo lộ trình trong Quyết định số 63/QĐ-TTg năm 2013 và cập nhật tại Quy hoạch điện VIII), nên việc áp dụng cơ chế giá điện 2 thành phần là xu thế tất yếu.

Theo Bộ Công Thương, trong lộ trình phát triển thị trường bán lẻ điện cạnh tranh giai đoạn 2026-2030, định hướng chuyển dần sang mô hình giá 2 thành phần, đặc biệt với khách hàng trung - cao áp. Cơ chế này sẽ giúp: (1) Minh bạch hóa chi phí cung ứng điện; (2) Giảm áp lực đầu tư vào nguồn đỉnh; (3) Tăng cường hiệu quả vận hành hệ thống trong điều kiện tỷ trọng năng lượng tái tạo cao.

Theo phân tích của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp là nhóm được lợi nhiều nhất từ cơ chế giá điện 2 thành phần nếu có phụ tải ổn định. Các nhà máy hoạt động liên tục theo ca thường có hệ số sử dụng công suất cao (0,7-0,9). Khi tách riêng phần giá công suất, chi phí biến đổi theo kWh sẽ giảm, giúp doanh nghiệp dễ dự báo và kiểm soát chi phí năng lượng.

Với lợi ích kinh tế vĩ mô, cơ chế giá điện 2 thành phần được đánh giá là bước chuyển tất yếu trong lộ trình cải cách giá điện theo thị trường. Khi phần giá công suất được tách riêng, chi phí sử dụng điện của khách hàng phản ánh đúng mức độ gây áp lực lên hệ thống điện, từ đó giúp phân bổ chi phí đầu tư công bằng hơn.

Theo tính toán sơ bộ của các chuyên gia thuộc Viện Năng lượng (2025): Nếu áp dụng đại trà cơ chế này cho khách hàng công nghiệp và thương mại, EVN có thể giảm được 8-10% công suất cực đại của hệ thống điện quốc gia, tương đương 4.000-5.000 MW. Điều này đồng nghĩa với việc giảm đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng vào nguồn và lưới điện chỉ để phục vụ vài giờ cao điểm mỗi ngày.

Ngoài ra, cơ chế này tạo động lực cho các doanh nghiệp đầu tư hệ thống quản lý năng lượng (EMS), điều khiển phụ tải theo thời gian thực, hoặc kết hợp hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) để tối ưu chi phí công suất. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay mới chỉ có một số ít đơn vị đầu tư bài bản cho BESS, trong đó có Vingroup.

Vingroup và "nước cờ dài hơi" cho BESS

Nắm bắt xu thế chung của tương lai, ngay từ tháng 12/2023, VinFast và Tập đoàn Marubeni chính thức công bố biên bản ghi nhớ về việc hợp tác tái sử dụng pin xe điện hướng đến mục tiêu phát triển nền kinh tế tuần hoàn. Theo thỏa thuận, VinFast và Marubeni sẽ hợp tác nghiên cứu, sản xuất các hệ thống pin lưu trữ năng lượng từ pin xe điện đã qua sử dụng. Trong đó, VinFast sẽ là đơn vị cung ứng pin xe điện, Marubeni đảm nhiệm việc đánh giá khả thi, tư vấn kỹ thuật và triển khai lắp đặt BESS.

Chỉ 1 năm sau đó, VinFast Energy, Marubeni và Vinpearl đã chính thức đưa BESS tại Vinpearl Resort Nha Trang vào vận hành thương mại với công suất lưu trữ 3,7MWh. Đây là một phần trong chiến lược hợp tác tổng thể giữa Vingroup và Marubeni trong lĩnh vực năng lượng sạch.

Đến tháng 1/2025, Tập đoàn Vingroup đã có buổi làm việc với Bộ Công Thương, đề xuất triển khai rộng rãi hệ thống pin lưu trữ BESS – một sản phẩm do VinFast Energy nghiên cứu và phát triển trên nền công nghệ pin lithium-ion tiên tiến. Hệ thống này được thiết kế để hỗ trợ ổn định lưới điện, lưu trữ điện năng tái tạo vào giờ thấp điểm được sử dụng trong giờ cao điểm, đồng thời giảm áp lực lên hạ tầng truyền tải điện.

Đại diện Vingroup cho biết với các cơ hội phát triển từ chính sách năng lượng tái tạo, Tập đoàn mong muốn nhận được sự hỗ trợ từ Bộ Công Thương về các thủ tục cấp phép, chính sách ưu đãi và cơ chế hình thành giá điện.

Tháng 4/2025, VinFast Energy cùng Công ty TNHH Điện Nghi Sơn 2 (NS2PC), Công ty Asia Networks Energy chính thức đưa vào vận hành dự án điện mặt trời mái nhà kết hợp BESS. Đây là một trong những dự án đầu tiên có sự kết hợp của hệ thống điện mặt trời áp mái tích hợp BESS và hệ thống điều khiển lưới điện vi mô tại Việt Nam.

Trong đó, hệ thống BESS do VinFast Energy cung cấp đã đáp ứng toàn bộ yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn và chất lượng, với hơn 30 trường hợp vận hành khác nhau, giúp hệ thống có thể hoạt động ổn định trong nhiều điều kiện như vận hành độc lập với lưới điện (off-grid) hoặc tối ưu hóa việc sử dụng nhiều nguồn điện đồng thời (điện mặt trời, máy phát, điện lưới…).

Đáng chú ý, ngày 11/8 vừa qua, nhân dịp kỷ niệm 32 năm thành lập, Tập đoàn Vingroup đã công bố bước đi chiến lược: Mở rộng thêm 2 trụ cột mới - Hạ tầng và Năng lượng xanh.

Với Năng lượng xanh, VinEnergo đặt mục tiêu trở thành nhà phát triển năng lượng sạch toàn diện, đóng góp cho mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam. Các dự án sẽ trải dài từ điện mặt trời, điện gió quy mô lớn đến hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) do VinFast sản xuất. VinEnergo dự kiến triển khai các dự án tại Việt Nam, Ấn Độ, Indonesia và Philippines với tổng công suất lên tới 80 GW, đồng thời cung cấp điện sạch cho những dự án hạ tầng trọng điểm của Vingroup và quốc gia.

Cùng thời điểm này, VinEnergo đã ký thỏa thuận ghi nhớ triển khai giải pháp điện mặt trời tích hợp hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) với các nhà máy VinFast, VinES và liên doanh V-G. Động thái này nhằm xanh hóa sản xuất, thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo và phát triển hạ tầng năng lượng sạch tại tổ hợp sản xuất pin và ôtô điện thuộc Khu kinh tế Vũng Áng (Hà Tĩnh).

Với việc triển khai đồng bộ hệ thống điện mặt trời và BESS tại 3 nhà máy, VinEnergo trở thành một trong những đơn vị đầu tiên tại Việt Nam triển khai mô hình mua bán điện trực tiếp (DPPA) gồm điện mặt trời kèm BESS, phù hợp với cơ chế khuyến khích phát triển và sử dụng điện năng lượng tái tạo do Chính phủ đề ra.

Tiềm năng của BESS tại Việt Nam

Tại Việt Nam, Quy hoạch điện VIII (điều chỉnh) đã đặt mục tiêu phát triển BESS với quy mô lên tới 10.000-16.300 MW vào năm 2030 (chiếm tỷ trọng 5,5-6,9% tổng công suất nguồn) - phản ánh nhu cầu cấp bách trong bối cảnh NLTT tăng trưởng nhanh. Tuy nhiên, đến cuối 2024/giữa năm 2025 thị trường BESS ở Việt Nam vẫn rất sơ khai, chỉ có vài dự án thí điểm nhỏ (ví dụ dự án nghiên cứu thí điểm ~50 MW/50 MWh EVN phê duyệt và một số nghiên cứu thí điểm khác do PECC2, doanh nghiệp tư nhân thực hiện).

Điểm nghẽn hiện nay là chưa có cơ chế thanh toán cho các dịch vụ phụ trợ, chưa có giá trị cho chênh lệch giá giữa lưu trữ (từ nguồn NLTT), cũng như phát điện lên lưới và cơ chế đấu thầu rõ ràng cho BESS. Nếu không có nguồn doanh thu ổn định ngoài chênh lệch giá, việc huy động vốn cho dự án BESS quy mô lớn sẽ khó khăn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách phải xây dựng cơ chế thanh toán dịch vụ, hỗ trợ vốn đầu tư và ban hành tiêu chuẩn an toàn cho BESS.

Theo báo cáo của EVN, trong 6 tháng đầu năm 2025 sản lượng điện năng toàn hệ thống đạt 155,79 tỷ kWh, trong đó điện năng sản xuất từ NLTT đạt 20,98 tỷ kWh, chiếm 13,5% sản lượng toàn hệ thống.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, BESS là giải pháp không thể thiếu trong quá trình chuyển dịch năng lượng, đặc biệt khi tỷ lệ điện năng từ NLTT vượt 15% so với tổng lượng điện năng toàn hệ thống. Như vậy, tỷ trọng điện năng từ NLTT trong hệ thống điện của chúng ta sắp đạt ngưỡng 15%. Vì vậy, việc phát triển BESS là tất yếu phải thực hiện.

Với mục tiêu đầy tham vọng trong Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung chính sách, thúc đẩy thí điểm và mở rộng triển khai BESS quy mô lớn. Nếu không, mục tiêu tổng công suất BESS đạt 10.000-16.300 MW vào năm 2030 sẽ khó đạt được.

Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS) không chỉ là giải pháp kỹ thuật để đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn là cơ hội kinh tế và công nghệ quan trọng để đưa nước ta tiến nhanh trong lộ trình chuyển dịch năng lượng xanh.