Đập thủy điện lớn nhất Việt Nam: Là công trình thế kỷ trên sông Đà và hàng đầu Đông Nam Á

Ngày 23/12/2012, Nhà máy Thủy điện Sơn La chính thức khánh thành, trở thành công trình thủy điện lớn nhất Việt Nam và Đông Nam Á. Với công suất lắp đặt 2.400MW, sản lượng điện trung bình hơn 10 tỷ kWh/năm, công trình không chỉ là niềm tự hào của ngành năng lượng Việt Nam mà còn mang ý nghĩa chiến lược về kinh tế, xã hội, môi trường và quốc phòng.

Ý tưởng xây dựng thủy điện Sơn La được khởi thảo từ hơn 30 năm trước khi những chuyến khảo sát đầu tiên được thực hiện. Đến năm 2001, dự án chính thức được đưa ra thảo luận tại Quốc hội khóa X. Ngày 29/6/2001, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư dự án. Một năm sau, phương án khả thi được phê duyệt với mục tiêu phát điện tổ máy số 1 vào năm 2012 và hoàn thành toàn bộ công trình vào năm 2015.

Ngày 15/1/2004, Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định phê duyệt dự án, mở đường cho sự kiện khởi công vào ngày 2/12/2005 tại xã Ít Ong, huyện Mường La cũ, tỉnh Sơn La.

Thủy điện Sơn La được xây dựng bằng công nghệ bê tông đầm lăn hiện đại, rút ngắn tiến độ và tiết kiệm chi phí so với phương pháp truyền thống. Đập chính dài 961m, cao 138m, rộng đáy 105m, đỉnh đập 10m, tạo thành hồ chứa khổng lồ 9,26 tỷ m3.

Với 6 tổ máy, mỗi tổ công suất 400MW, nhà máy đạt tổng công suất 2.400MW lớn nhất trong hệ thống bậc thang thủy điện trên sông Đà và vượt thủy điện Hòa Bình (1.920MW), Lai Châu (1.200MW). Sản lượng bình quân đạt 10,246 tỷ kWh/năm, trong đó bổ sung cho thủy điện Hòa Bình 1,267 tỷ kWh.

Dự án có tổng mức đầu tư khoảng 60.000 tỷ đồng với khối lượng thi công khổng lồ khi nhân công phải thực hiện đào 16,6 triệu m3 đá, vận chuyển 20 triệu m3 đất đá, đổ gần 6 triệu m3 bê tông và lắp đặt 115.000 tấn thiết bị. Đây cũng là công trình có số lượng thiết bị quan trắc nhiều nhất trong khu vực để bảo đảm an toàn đập.

Chủ đầu tư dự án là Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Tổng công ty Sông Đà (nay là Tập đoàn Sông Đà) đảm nhận vai trò tổng thầu, phối hợp cùng các đơn vị mạnh trong ngành xây dựng như LILAMA, Trường Sơn, LICOGI…

Được biết, công trường thời kỳ cao điểm có tới 12.000-15.000 kỹ sư, công nhân làm việc liên tục. Đặc biệt, toàn bộ công trình được thiết kế, thi công bởi đội ngũ Việt Nam; chuyên gia nước ngoài chỉ tham gia giám sát. Đây là minh chứng rõ rệt cho năng lực làm chủ công nghệ của ngành xây dựng thủy điện nước nhà.

Để xây dựng nhà máy, hơn 20.260 hộ dân với gần 96.000 nhân khẩu tại 3 tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu đã di chuyển tới nơi ở mới theo Quyết định 801/QĐ-TTg. Đây là dự án di dân, tái định cư lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, được triển khai trong giai đoạn 2005–2010.

Đến tháng 4/2010, toàn bộ dân cư vùng lòng hồ đã hoàn tất việc tái định cư, nhường chỗ cho công trình tích nước và phát điện. Ngày 7/1/2011, tổ máy số 1 chính thức phát điện. Chỉ sau chưa đầy hai năm, ngày 26/9/2012, cả 6 tổ máy đã hòa lưới thành công, đưa công trình về đích trước kế hoạch 3 năm.

Không chỉ cung cấp 1/10 sản lượng điện quốc gia thời điểm 2012, thủy điện Sơn La còn có vai trò chống lũ, điều tiết nước cho đồng bằng Bắc Bộ, tạo điều kiện phát triển giao thông thủy, nuôi trồng thủy sản, cải thiện khí hậu tiểu vùng và mở ra tiềm năng du lịch sinh thái lòng hồ.

Với những giá trị vượt trội, Thủy điện Sơn La xứng đáng là "công trình thế kỷ" mà còn là biểu tượng của trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng vươn lên của người Việt Nam.