Đề xuất Hà Nội có thể phá dỡ, cải tạo chung cư cũ nếu đồng thuận trên 75%

Sáng 8/12, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã nghe tờ trình dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù nhằm triển khai các dự án quan trọng trên địa bàn Thủ đô, trong đó có đề xuất cho phép Hà Nội quyết định mức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cao hơn quy định hiện hành.

Tại phiên họp, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng thừa ủy quyền Thủ tướng trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết thí điểm một số cơ chế đặc thù thực hiện các dự án lớn ở Thủ đô.

Chính phủ cho biết việc cải tạo chung cư cũ, chỉnh trang đô thị còn nhiều bất cập, chậm trễ, ảnh hưởng an toàn, đời sống của người dân. Để tháo gỡ điểm nghẽn này, cơ quan soạn thảo đề xuất Hà Nội được quyết định biện pháp cưỡng chế phá dỡ khi trên 75% chủ nhà, chủ đất đồng ý, tương đương ít nhất 75% diện tích đất ở khu vực cải tạo.

Theo Luật Nhà ở 2023, dự án cải tạo chung cư xuống cấp chỉ được thực hiện khi 80% chủ nhà, chủ đất đồng ý với phương án bồi thường, tái định cư, phương án xây dựng lại. Với chung cư nguy hiểm cấp D (hư hỏng nặng, mất an toàn, có nguy cơ sập đổ), UBND tỉnh có thể quyết định theo phương án tối ưu.

Thực tế, việc đạt tỷ lệ đồng thuận gần như tuyệt đối này gặp nhiều khó khăn tại các dự án xây lại chung cư cũ. Với các chủ đầu tư, họ cũng khó triển khai dự án khi mật độ xây dựng bị khống chế, không được xây quá nhiều tầng nên không đủ quỹ căn thương mại để bù đắp chi phí xây dựng, bồi thường.

Cũng theo dự thảo nghị quyết, Chính phủ đề nghị giao chủ đầu tư lập quy hoạch chi tiết dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết khu vực đô thị. Sau đó khi phê duyệt, cơ quan quản lý được quyết định các chỉ tiêu quy hoạch, kiến trúc, dân số vượt quy định (với dự án ở khu vực nội đô lịch sử).

Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng, đối với các cơ chế, chính sách đặc biệt, có phạm vi tác động lớn như mở rộng trường hợp thu hồi đất, phân cấp thẩm quyền quyết định, chấp thuận đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ cho thành phố Hà Nội, vượt trần tín dụng, cưỡng chế khi đạt 75% đồng thuận, để bảo đảm đủ cơ sở pháp lý, chính trị, đề nghị báo cáo cấp có thẩm quyền, đồng thời đánh giá kỹ tác động pháp lý, kinh tế - xã hội, bảo đảm không phát sinh khiếu kiện, khiếu nại phức tạp, ảnh hưởng đến ổn định xã hội và niềm tin của người dân, phù hợp với Hiến pháp và chủ trương của Đảng.

Về cưỡng chế, Ủy ban nhận thấy, đây là vấn đề rất phức tạp, cần được cân nhắc hết sức thận trọng do liên quan trực tiếp đến quyền sở hữu và quyền cư trú hợp pháp của công dân. Theo Hiến pháp (Điều 22, 32 và 54), quyền có nơi ở hợp pháp và quyền sở hữu tài sản hợp pháp của công dân chỉ có thể bị hạn chế trong những trường hợp thật cần thiết do luật định, vì mục đích quốc phòng, an ninh hoặc lợi ích quốc gia, công cộng.

Việc cưỡng chế di dời để thực hiện các dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị về bản chất là quan hệ dân sự, kinh tế giữa nhà đầu tư và người dân, không thuộc phạm vi “lợi ích công” theo nghĩa hiến định. Do đó, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo giải trình rõ mục tiêu chính sách, đánh giá tác động xã hội và làm rõ cơ chế bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân trong quá trình thực hiện.

Thảo luận sau đó, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đồng tình với quy định tại dự thảo về các biện pháp cải tạo, chỉnh trang, tái thiết khu vực đô thị khi đã có trên 75% số chủ sở hữu nhà và người sử dụng 75% diện tích đất khu vực cải tạo đồng thuận.

Đồng thời, được phép quyết định các chỉ tiêu quy hoạch, kiến trúc, dân số.

Theo ông, nếu không có cơ chế này không thể cải tạo được các khu chung cư cũ xuống cấp, mất an toàn, những khu nhà tự xây chen chúc không có lối thoát nạn khi cháy nổ.

Ông nói cơ chế này sẽ cho phép thực hiện cải tạo tổng thể cả khu vực chung cư cũ và nhà thấp tầng đan xen thành những khu đô thị văn minh, hiện đại.

Trong khi đó, Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai) cho hay dự thảo nêu đạt đồng thuận trên 75% sẽ cưỡng chế nhưng ông đề xuất với chung cư cũ chỉ cần trên 50% có thể cưỡng chế. Khi đó, sẽ có đánh giá tác động để thấy rõ việc này tốt cho người dân còn để 75% là hơi cao.

Tương tự, ông Nguyễn Trúc Anh, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính nói mức 75% là cao, và một số nước cũng chỉ áp dụng quy định chung cư xuống cấp được xây lại khi một nửa chủ nhà đồng ý. Ông cũng đề xuất giao trách nhiệm và quyền hạn xuống cấp cơ sở (cấp xã) để thực hiện đền bù, giải phóng mặt bằng, tránh tình trạng dự án "tắc" 20 năm không giải phóng được.

Giải trình thêm nội dung này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nói quy định cho phép UBND TP Hà Nội quyết định biện pháp cưỡng chế trong các trường hợp chủ đầu tư đã được trên 75% các chủ sở hữu nhà, người sử dụng đất tương đương ít nhất là 75% diện tích khu vực cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị đồng thuận là rất cần thiết nhằm bảo vệ tính mạng người dân, đẩy nhanh tiến độ dự án.

Theo bộ trưởng, biện pháp này chỉ áp dụng đối với các khu chung cư cũ nguy hiểm và đã có trên 75% người dân đồng thuận và sau khi thành phố đã nỗ lực cao nhất có mức đền bù, hỗ trợ, tái định cư thỏa đáng. Đồng thời, thực hiện đầy đủ các bước tuyên truyền, vận động, thuyết phục.

Việc "cực chẳng đã phải cưỡng chế", bộ trưởng nêu rõ phải thực hiện đúng các quy định của pháp luật như có phương án tái định cư, niêm yết công khai quyết định…

"Chính sách này rất mong sẽ giúp thành phố có thêm công cụ để triển khai chỉnh trang đô thị", ông Thắng nêu rõ.

Dự kiến, Quốc hội biểu quyết thông qua dự thảo nghị quyết này vào chiều 11/12.