EU tăng thuế phân bón Nga – Belarus: Cơ hội bứt phá cho doanh nghiệp Việt Nam?

Trong một động thái gây chú ý giới nông nghiệp toàn cầu, ngày 22/5/2025, Nghị viện châu Âu (EP) đã chính thức thông qua dự luật tăng mạnh thuế nhập khẩu đối với phân bón và một số nông sản từ Nga và Belarus. Quyết định này không chỉ làm chao đảo chuỗi cung ứng phân bón của EU, mà còn mở ra cánh cửa cơ hội – song song với không ít thách thức – cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.

EU siết chặt thuế, “đánh” vào phân bón gốc nitơ

Với 411 phiếu thuận, 100 phiếu chống và 78 phiếu trắng, EP đã nhất trí áp dụng mức thuế nhập khẩu tăng vọt lên gần 100% trong vòng ba năm đối với các loại phân bón chứa nitơ từ Nga và Belarus, so với mức cũ 6,5%. Đồng thời, 15% mặt hàng nông sản từ Nga từng miễn thuế – bao gồm thịt, sữa, trái cây và rau củ – sẽ phải chịu mức thuế bổ sung 50%, ước tính ảnh hưởng đến 380 triệu euro hàng hóa. Quyết định này sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, sau khi được Hội đồng châu Âu thông qua và công bố trên công báo. Động thái này được EU lý giải là nhằm đa dạng hóa nguồn cung, giảm phụ thuộc vào hai quốc gia đồng minh trong bối cảnh chiến sự Ukraine kéo dài.

Ngay sau khi EP ra quyết định, Điện Kremlin đã lên tiếng chỉ trích. Người phát ngôn Dmitry Peskov cảnh báo giá phân bón tại EU sẽ tăng cao và chất lượng khó đảm bảo nếu tiếp tục siết thuế. Ông khẳng định Nga vẫn có nhiều thị trường khác với nhu cầu ổn định, đồng thời nhấn mạnh phân bón Nga là “tốt nhất thế giới”.

Trong khi đó, Hiệp hội Nông dân châu Âu (Copa-Cogeca) cũng bày tỏ lo ngại rằng chính nông dân EU sẽ gánh chịu hệ quả của quyết định này nếu không có cơ chế hỗ trợ thích hợp.

Doanh nghiệp Việt: Thời cơ song hành thách thức

Việc hai nhà cung cấp lớn của EU – Nga và Belarus – bị siết thuế tạo ra khoảng trống thị trường không nhỏ, đặc biệt đối với phân bón nitơ. Việt Nam, với lợi thế về vị trí địa lý và chi phí lao động thấp, có thể trở thành nguồn thay thế tiềm năng. Các sản phẩm phân bón phức hợp, có xuất xứ rõ ràng, nếu đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, sẽ được ưu ái hơn tại thị trường EU.

Thị trường phân bón toàn cầu biến động mạnh. Ảnh minh họa

Thị trường châu Âu nổi tiếng “khó tính”. Ngoài yếu tố giá cả, doanh nghiệp Việt cần vượt qua các rào cản kỹ thuật – từ quy chuẩn an toàn, hàm lượng kim loại nặng, đến chứng nhận môi trường và truy xuất nguồn gốc. Chưa kể, chi phí logistics và khoảng cách vận chuyển cũng là những yếu tố cần cân nhắc.

Trong bối cảnh thị trường phân bón toàn cầu biến động mạnh, đặc biệt là khi nguồn cung từ Nga và Belarus bị siết lại, một số doanh nghiệp Việt Nam đang có cơ hội mở rộng thị phần xuất khẩu – đặc biệt tại các thị trường khó tính như EU, Mỹ và Ấn Độ.

CTCP Phân bón và Hóa chất Dầu khí (DPM – Đạm Phú Mỹ) hiện là một trong những đơn vị có khả năng hưởng lợi cao nhờ sở hữu công suất lớn, chất lượng sản phẩm ổn định và kinh nghiệm xuất khẩu lâu năm. Các sản phẩm chủ lực như ure, NPK và NH3 đều là phân bón gốc nitơ – nhóm mặt hàng đang có nhu cầu cao tại châu Âu. Đáng chú ý, DPM từng có đơn hàng xuất sang EU và Mỹ, cho thấy năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

CTCP Phân bón Dầu khí Cà Mau (DCM – Đạm Cà Mau) cũng là một tên tuổi nổi bật với sản phẩm ure, NPK và phân hữu cơ. DCM đã liên tục mở rộng xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Ấn Độ, Philippines, Myanmar… và hoàn toàn có khả năng tiếp cận sâu hơn thị trường EU. Tuy vậy, điểm cần cải thiện là hệ thống logistics nhằm nâng cao sức cạnh tranh về chi phí.

CTCP Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao (LAS) có danh mục sản phẩm chủ yếu là NPK, lân nung chảy và supe lân – đều có thể phối trộn với các dòng phân bón gốc nitơ. Một số dòng sản phẩm đã đạt chứng nhận chất lượng quốc tế, phù hợp với thị trường cao cấp. Tuy nhiên, khả năng tận dụng cơ hội hiện tại ở mức trung bình, trừ khi doanh nghiệp đẩy mạnh đầu tư mở rộng nhóm sản phẩm nitơ hoặc liên kết xuất khẩu.

Cuối cùng, CTCP Phân bón Bình Điền (BFC) nổi bật với các sản phẩm NPK phức hợp và ure, trong đó định hướng xuất khẩu được xác định rõ ràng. BFC đã liên doanh với các đối tác quốc tế và tập trung vào phân bón công nghệ cao. Do đó, khả năng hưởng lợi là khá tốt, nhất là nếu doanh nghiệp biết khai thác các thị trường ngách tại châu Âu.

Lối đi nào cho doanh nghiệp phân bón Việt?

Trong bối cảnh thị trường quốc tế biến động và nhu cầu phân bón tại châu Âu gia tăng, các doanh nghiệp Việt cần chủ động tìm hướng đi phù hợp để nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng xuất khẩu.

Trước hết, việc đầu tư vào công nghệ là yêu cầu cấp thiết. Các doanh nghiệp cần cải tiến dây chuyền sản xuất, ứng dụng công nghệ sạch nhằm giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và nâng cao chất lượng sản phẩm – yếu tố then chốt để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường EU.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh liên kết chuỗi giá trị, từ nhà máy sản xuất đến nông trại sử dụng. Việc hợp tác với các đối tác châu Âu không chỉ giúp xây dựng chuỗi cung ứng bền vững mà còn mở ra cơ hội tiếp cận trực tiếp với người tiêu dùng cuối cùng tại các thị trường cao cấp.

Đặc biệt, tận dụng ưu đãi từ Hiệp định EVFTA là một lợi thế lớn. Nếu đáp ứng được tiêu chí về nguồn gốc xuất xứ, các doanh nghiệp phân bón Việt hoàn toàn có thể hưởng mức thuế suất ưu đãi, từ đó gia tăng sức cạnh tranh so với hàng nhập khẩu từ các quốc gia ngoài EU.

Trong bối cảnh địa chính trị biến động và các chuỗi cung ứng truyền thống bị phá vỡ, việc EU tăng thuế với phân bón Nga và Belarus tạo ra bước ngoặt lớn với ngành phân bón toàn cầu. Với Việt Nam, đây là thời điểm “vàng” để bước vào thị trường khó tính bậc nhất thế giới. Nhưng để không bỏ lỡ cơ hội, doanh nghiệp trong nước cần nhanh chóng “nâng tầm” – từ chất lượng sản phẩm đến tư duy chiến lược.

Bá Huy - nguoiquansat.vn

Theo Kiến thức Đầu tư