Hàng nông sản Việt mất lợi thế xuất khẩu vì mức thuế VAT 5%, VCCI gửi kiến nghị khẩn

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ kiến nghị giải quyết các vướng mắc về chính sách thuế giá trị gia tăng.

Sau hơn 3 tháng luật Thuế giá trị gia tăng 2024 có hiệu lực, VCCI tiếp nhận nhiều phản ánh từ các hiệp hội, ngành hàng như thủy sản, cà phê, hồ tiêu, chăn nuôi, gỗ và lâm sản… về những vướng mắc lớn đang phát sinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền, năng lực cạnh tranh, khả năng duy trì chuỗi cung ứng và thị phần xuất khẩu.

Theo luật Thuế giá trị gia tăng 2024, các sản phẩm "chưa chế biến thành sản phẩm khác hoặc chỉ qua sơ chế thông thường" bị áp thuế suất 5%.

Tuy nhiên, trên thực tế, các sản phẩm nông nghiệp như cà phê, tiêu, điều, tôm, cá, gỗ nguyên liệu… chủ yếu chỉ trải qua các công đoạn sơ chế như bóc vỏ, phơi, xát, sấy… không làm phát sinh giá trị gia tăng thực chất.

VCCI cho rằng, việc áp thuế giá trị gia tăng 5% cho nhóm hàng hóa nêu trên là chưa phù hợp với bản chất của thuế giá trị gia tăng - vốn chỉ đánh vào phần giá trị tăng thêm trong quá trình sản xuất, kinh doanh.

Cơ chế "thu trước - hoàn sau" cũng đang đẩy doanh nghiệp vào tình thế khó khăn tài chính nghiêm trọng. Với biên lợi nhuận mỏng (chỉ 1-3%), các doanh nghiệp phải ứng trước một lượng vốn khổng lồ cho nhà nước. Ngành cà phê ước tính phải tạm nộp gần 10.000 tỷ đồng mỗi năm, trong khi ngành hồ tiêu phải "gánh" tới 85 triệu USD.

"Điều này không chỉ làm cạn kiệt dòng tiền mà còn đẩy giá thành xuất khẩu lên cao, khiến nông sản Việt Nam mất lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ lớn như Brazil, Indonesia, Ấn Độ – những quốc gia áp dụng thuế suất 0% hoặc miễn thuế cho mặt hàng tương tự", VCCI nêu

Mặc dù luật quy định thức ăn chăn nuôi là đối tượng không chịu thuế, nhiều cơ quan thuế địa phương lại áp thuế 5% cho các nguyên liệu đầu vào như ngô, cám gạo, bột cá ở khâu thương mại. Cách hiểu thiếu thống nhất này đã làm tăng chi phí sản xuất, khiến thức ăn chăn nuôi nội địa gặp bất lợi khi cạnh tranh với hàng nhập khẩu (không chịu thuế GTGT) và làm giảm sức tiêu thụ nông sản trong nước.

Theo VCCI, quy trình hoàn thuế GTGT hiện nay đang trở thành “cửa ải” đầy rủi ro. Nhiều doanh nghiệp phản ánh thời gian xử lý kéo dài nhiều tháng, thậm chí bị từ chối hoàn thuế vì các lý do nằm ngoài khả năng kiểm soát. Đáng chú ý, quy định yêu cầu bên bán phải kê khai và nộp thuế thì bên mua mới được hoàn thuế bị đánh giá là bất hợp lý, bởi điều này chuyển trách nhiệm của nhà cung cấp sang doanh nghiệp “ngay tình” – những đơn vị đã hoàn thành đầy đủ nghĩa vụ của mình.

Ngoài ra, mức khống chế hoàn thuế không vượt quá 10% doanh thu xuất khẩu trong kỳ cũng gây khó khăn lớn cho các ngành có tính mùa vụ cao như nông sản, khi doanh nghiệp thường thu mua tập trung đầu vụ nhưng xuất khẩu dàn trải.

Phần lớn nguyên liệu nông sản đến từ hộ nông dân nhỏ lẻ - những người không có chức năng xuất hóa đơn VAT. Điều này khiến doanh nghiệp không thể chứng minh nguồn gốc đầu vào để được khấu trừ thuế, trong khi việc truy xuất đến từng hộ dân là gần như bất khả thi. Các doanh nghiệp xuất khẩu qua Amazon, Alibaba cũng gặp vướng mắc vì thiếu chứng từ truyền thống; việc chưa công nhận dữ liệu số và hóa đơn điện tử đang cản trở sự phát triển của kênh thương mại điện tử nông sản.

Nhiều doanh nghiệp bị truy thu thuế và chịu trách nhiệm liên đới khi nhà cung cấp gian lận hóa đơn, dù họ đã thanh toán hợp pháp và có đầy đủ chứng từ. Tình trạng này đe dọa uy tín quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam, nhất là khi thị trường EU siết chặt quy định minh bạch chuỗi cung ứng (EUDR). Cùng với đó, mức phạt hành chính 5-8 triệu đồng cho các sai sót nhỏ mang tính kỹ thuật được cho là gây áp lực không cần thiết, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh mới chuyển đổi.

Trước những vướng mắc trên, VCCI kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan rà soát, sửa đổi quy định về phạm vi chịu thuế GTGT đối với sản phẩm nông, lâm, thủy sản chưa qua chế biến hoặc chỉ sơ chế thông thường.

Đồng thời VCCI đề xuất khôi phục (hoặc khôi phục có thời hạn) quy định “không phải kê khai, tính thuế” như tại Nghị định 209/2013/NĐ-CP; đồng thời ban hành danh mục cụ thể các loại sản phẩm sơ chế thông thường cho từng ngành hàng để bảo đảm thống nhất giữa các địa phương.

Đơn vị này cũng kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính xây dựng cơ chế hoàn thuế tự động đối với các hồ sơ hợp lệ, không có dấu hiệu gian lận, tương tự như mô hình đã được triển khai tại một số quốc gia như Ấn Độ.

Cần phát triển hệ thống dữ liệu điện tử liên thông giữa cơ quan thuế, hải quan và doanh nghiệp để hỗ trợ quá trình xác thực, đối chiếu nhanh chóng, chính xác.

Ngoài ra, điều chỉnh quy định liên quan đến điều kiện hoàn thuế theo hướng loại bỏ yêu cầu doanh nghiệp chỉ được hoàn thuế khi nhà cung cấp đã kê khai, nộp thuế. Đây là một điều kiện không hợp lý, dẫn đến tình trạng doanh nghiệp bị từ chối hoàn thuế do lỗi của bên thứ ba, mặc dù đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thanh toán, lưu trữ chứng từ và kê khai hợp lệ.

"Trách nhiệm quản lý nghĩa vụ thuế của người bán phải thuộc về cơ quan thuế, không thể chuyển giao rủi ro cho người mua", VCCI nhấn mạnh.

VCCI tin rằng, những điều chỉnh kịp thời này sẽ giúp ngành nông nghiệp vượt qua khó khăn, bảo vệ chuỗi cung ứng và giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế, góp phần vào sự phát triển bền vững của kinh tế Việt Nam.