Không phải nâng đường hay nạo cống, giải pháp 'thành phố bọt biển' có thể giúp TP.HCM chống cảnh ngập lụt?

Ý tưởng về một 'thành phố bọt biển'

TP.HCM đang tiến gần hơn đến khát vọng trở thành Trung tâm Tài chính Quốc tế của Việt Nam và khu vực. Tuy nhiên, để biến tầm nhìn thành hiện thực, Eurocham - Hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam khuyến nghị thành phố cần những bước đi mạnh mẽ hơn trong cải thiện hạ tầng, logistics và phát triển tài chính xanh và đặc biệt là thích ứng với biến đổi khí hậu để tạo nền vững cho tăng trưởng bền vững.

Cụ thể, phát biểu tại "Hội nghị Gặp gỡ giữa Lãnh đạo TP.HCM và Cộng đồng doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) năm 2025", ông Erick Contreras, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cho biết ông cảm nhận rõ những cơn mưa lớn ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, gây ra tình trạng ngập úng và ùn tắc giao thông.

"Điều này dường như đã trở thành hình ảnh quen thuộc của thành phố", ông chỉ rõ.

Những thách thức này đòi hỏi giải pháp sáng tạo và tư duy dài hạn. Ở châu Âu, chúng tôi đã học cách "sống cùng nước" thông qua mô hình "thành phố bọt biển" (sponge city). Họ thiết kế hạ tầng liên kết từ công nghiệp đến đô thị thông qua giải pháp xanh, có khả năng hấp thụ, điều tiết và thích ứng với dòng chảy tự nhiên, thay vì tìm cách chống lại hoặc ngăn cản chúng", đại diện Eurocham nêu giải pháp.

Khái niệm "thành phố bọt biển" (sponge city) theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) được dùng để mô tả các khu đô thị có khả năng "ngậm nước" cao như miếng bọt biển, thông qua giải pháp như cây xanh, hồ nước, công viên, hoặc cấu trúc phù hợp giúp hấp thụ nước mưa và ngăn ngừa ngập lụt.

Hai tổ chức khác từ châu Âu cũng đề xuất TP.HCM áp dụng ý tưởng tương tự. Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Italy (Icham) Michele D'Ercole cho rằng TP.HCM là đô thị của sông ngòi, kênh rạch, dễ tổn thương trước tác động nước biển dâng và ngập lụt. Vì vậy, mô hình "thành phố bọt biển" là cách để ứng phó.

Ông Thue Quist Thomasen, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Bắc Âu tại Việt Nam (NordCham) khuyến khích áp dụng giải pháp dựa trên tự nhiên như "thành phố bọt biển" tích hợp hành lang xanh lam, phục hồi rừng ngập mặn để tăng khả năng phòng chống lũ lụt, làm mát đô thị và đa dạng sinh học.

"Cách tiếp cận này bảo vệ tài sản, cải thiện chất lượng cuộc sống và khả năng cạnh tranh quốc tế", ông nói.

Ngoài ra, ông Kim Nyoun Ho, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (KoCham) đánh giá TP.HCM đang đối mặt vấn đề cấp thoát nước và sụt lún đất do khai thác nước ngầm quá mức. Theo thống kê, mỗi ngày địa phương khai thác khoảng 700.000 m3 nước ngầm, góp phần làm tăng hiện tượng sụt lún.

Vì vậy, KoCham đề xuất dùng công nghệ và hệ thống quản lý cấp nước của Hàn Quốc. Các doanh nghiệp nước này mong muốn hỗ trợ triển khai hệ thống lọc nước thông minh, công nghệ phát hiện rò rỉ và quản lý mạng lưới cấp nước hiện đại.

"Việc giảm dần khai thác nước ngầm và khuyến khích sử dụng nguồn sạch, an toàn cũng cần được triển khai đồng bộ, nhằm hướng tới một đô thị phát triển bền vững và hiện đại", ông Kim nói.

Bài học cho Việt Nam về phát triển mô hình "thành phố bọt biển"

Khởi nguồn từ Trung Quốc, khái niệm “thành phố bọt biển” được kiến trúc sư cảnh quan Kongjian Yu phát triển từ đầu những năm 2000. Theo đó, “thành phố bọt biển” là mô hình đô thị được thiết kế để hấp thụ, lưu trữ và tái sử dụng nước mưa giống như một miếng bọt biển, thay vì để nước chảy tràn gây ngập lụt.

Để đạt được điều này, thành phố áp dụng nhiều giải pháp như tăng diện tích bề mặt thấm nước bằng vật liệu thấm cho đường phố, vỉa hè; tích hợp hạ tầng xanh với công viên ngập nước, vườn mưa, hồ sinh thái, mái và tường xanh; đồng thời xây dựng hệ thống lưu trữ và tái sử dụng nước mưa thông qua bể chứa ngầm, kênh dẫn thông minh.

Ngoài ra, công nghệ hiện đại như IoT, cảm biến giám sát mực nước và hệ thống cảnh báo sớm cũng được triển khai để quản lý hiệu quả. Mục tiêu cuối cùng là biến đô thị thành một hệ sinh thái thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm ngập lụt và tận dụng tối đa nguồn nước tự nhiên.

Mô hình này cũng phát triển ở châu Âu và các thành phố lớn khác như New York (Mỹ) do ngày càng nhiều đô thị phải hứng chịu các trận mưa lớn và rủi ro ngập lụt. Mỗi thành phố tùy theo đặc thù, phát triển mô hình phù hợp riêng.

Copenhagen, thủ đô Đan Mạch đã chứng minh rằng một đô thị hoàn toàn có thể chuyển mình thành “thành phố bọt biển”, nếu có tầm nhìn và quyết tâm.

Vào ngày 2/7/2011, một trận mưa lịch sử đã trút xuống Copenhagen chỉ trong hai giờ, gây thiệt hại gần 2 tỷ USD. Thảm họa này trở thành hồi chuông cảnh tỉnh, thúc đẩy thành phố thực hiện một cuộc cải cách toàn diện về hạ tầng đô thị, hướng tới mô hình "thành phố bọt biển".

Thay vì tiếp tục mở rộng hệ thống cống ngầm truyền thống, Copenhagen đã chọn cách tái thiết không gian công cộng để hấp thụ và lưu trữ nước mưa. Một ví dụ điển hình là Công viên Enghaveparken, nơi được cải tạo để chứa lượng nước tương đương 10 hồ bơi Olympic trong các bể ngầm dưới lòng đất. Những cải tiến này không chỉ giúp giảm nguy cơ ngập lụt mà còn tạo ra các tiện ích đô thị như hồ cảnh quan, khu vui chơi và nguồn nước tưới cây.

Cách tiếp cận của Copenhagen bao gồm: Tái thiết công viên và không gian xanh thành nơi lưu trữ nước; kết hợp hạ tầng xanh với kỹ thuật hiện đại, như bể chứa ngầm, kênh dẫn nước và hệ thống cảnh báo sớm; Tích hợp quy hoạch đô thị với chiến lược khí hậu, đảm bảo tính bền vững và khả năng thích ứng lâu dài.

Theo World Economic Forum, Copenhagen hiện được coi là điển hình tiên phong trong việc áp dụng mô hình "thành phố bọt biển" như một giải pháp để thích ứng với biến đổi khí hậu.

Theo báo cáo Global Sponge Cities Snapshot của Arup, các thành phố có nhiều không gian xanh, đất thấm nước và hệ sinh thái sông hồ tự nhiên sẽ dễ dàng áp dụng mô hình "thành phố bọt biển" hơn.

Mô hình “thành phố bọt biển” mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho các đô thị hiện đại.

Điển hình, khả năng hấp thụ nước mưa giúp giảm thiểu tình trạng ngập lụt, đặc biệt trong những đợt mưa lớn do biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, các không gian xanh như công viên ngập nước, vườn mưa và hồ sinh thái góp phần làm mát đô thị, cải thiện chất lượng không khí và tạo môi trường sống lành mạnh hơn cho cư dân.

Ngoài ra, việc tăng cường cây xanh và hệ sinh thái tự nhiên cũng thúc đẩy đa dạng sinh học, đồng thời mang lại không gian sinh hoạt cộng đồng thân thiện. Đáng chú ý, so với các giải pháp hạ tầng bê tông truyền thống, mô hình này giúp tiết kiệm chi phí dài hạn nhờ giảm chi phí bảo trì, tăng tuổi thọ công trình và hạn chế thiệt hại do thiên tai.

Hiện TP.HCM cũng có một số giải pháp tương tự ý tưởng "thành phố bọt biển", như xây hồ chứa. Tháng 10, Trung tâm Phát triển hạ tầng kỹ thuật khu vực Thủ Đức đề xuất xây hồ điều tiết ngầm dưới sân bóng đá Linh Tây, khả năng trữ 13.000 m3 nước, giúp xử lý những khu vực ngập sâu trong khu vực.

Trước đó, thành phố từng đặt mục tiêu xây bảy hồ điều tiết (một hồ hở, sáu hồ ngầm) thuộc kế hoạch chống ngập từ năm 2021, trong đó dự án hồ Gò Dưa rộng 20 ha tại Thủ Đức với tổng vốn hơn 1.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, các dự án đến nay vẫn "đứng yên" do vướng mắc về quy chuẩn kỹ thuật, đơn giá và nguồn vốn.

Từ lũ lụt ở miền Bắc đến bão nhiệt đới ở miền Trung, Việt Nam đang đối mặt với những tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu

Tại TP.HCM, những cơn mưa lớn là điều khó tránh khỏi, gây ra tình trạng ngập úng, giao thông khó đi lại và ùn tắc. Cảnh tượng này dường như đã quá quen thuộc với người dân thành phố.

Theo Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, thiệt hại về kinh tế do biến đổi khí hậu như ngập lụt tại TP.HCM có thể lên đến 50 triệu USD mỗi năm. "Thành công kinh tế của thành phố phụ thuộc vào khả năng chống chịu với các rủi ro khí hậu", Chủ tịch NordCham Thue Quist Thomasen nhận định.