Lãi suất tăng mạnh, tiền gửi lập kỷ lục, TS. Phạm Xuân Hòe nhận định: 'Đừng vội nghĩ là do thu nhập người dân tăng cao'

Thị trường tiền gửi gần đây đã trải qua một đợt điều chỉnh lãi suất mạnh trong nhiều tháng qua. Chỉ riêng trong tháng 11, đã có 21 ngân hàng thương mại tăng lãi suất, thậm chí có ngân hàng điều chỉnh 2-3 lần trong cùng một tháng mà không ghi nhận bất kỳ đơn vị nào giảm lãi suất.

Xu hướng này tiếp tục lan rộng sang tháng 12, với một số ngân hàng tiếp tục nâng biểu lãi suất hút khách gửi tiết kiệm, nối dài đà tăng từ cách đây hơn một tháng. Ngày càng nhiều nhà băng đang trả lãi suất kỳ hạn ngắn dưới 6 tháng ở mức 4,75% một năm (mức trần Ngân hàng Nhà nước quy định).

Ngân hàng Phương Đông (OCB) ngày 9/12 điều chỉnh biểu lãi suất tiết kiệm với mức điều chỉnh từ 0,4% đến 0,9% so với tháng trước, tùy kỳ hạn. Tại nhà băng này, khoản tiền gửi từ 500 triệu trở lên gửi kỳ hạn 2-5 tháng được hưởng lãi suất 4,75% một năm. Cùng với số tiền này, khoản tiền gửi kỳ hạn từ 6 tháng đến 11 tháng hưởng lãi suất 5,9%, còn kỳ hạn 12 tháng lãi suất lên 6,2% một năm.

Ngân hàng Quốc Dân (NCB) và Ngân hàng Sài Gòn Thương Tín (Sacombank) cũng đã nâng lãi suất nhiều kỳ hạn, đưa lãi suất 12 tháng lên 6,2% và 5,8% tương ứng đối với tiền gửi trực tuyến. Cuộc cạnh tranh hút khách gửi tiết kiệm này "nóng" lên do nhu cầu cho vào mùa cao điểm cuối năm và áp lực tín dụng tăng nhanh.

Từ đầu tháng này, Ngân hàng Bản Việt (BVBank) cũng áp dụng lãi suất 4,75% cho các khoản tiền gửi từ 92 đến 183 ngày với khoản tiền gửi trực tuyến, từ 100 triệu đồng trở lên.

Trước đó, từ giữa đến cuối tháng 11, một vài nhà băng khác như VIB, NamABank, MBV, CIMB cũng áp dụng mức trần 4,75% cho một số khoản tiền gửi kỳ hạn dưới 6 tháng.

Mặc dù lãi suất huy động được dự báo tăng đáng kể, trong phiên thảo luận trực tuyến mới đây do VTC News thực hiện, TS. Phạm Xuân Hòe, nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng nhận định rằng, so với lạm phát thực tế, nhiều khoản tiết kiệm vẫn chỉ sinh lời thấp, thậm chí âm về mặt sức mua, đặc biệt với các khoản gửi ngắn hạn.

Khi nói về việc tiền gửi dân cư tăng mạnh, khoảng 8-9% trong 9 tháng và có thể trên 10% đến nay, ông Phạm Xuân Hòe lưu ý không nên vội cho rằng đây là kết quả của thu nhập người dân tăng cao. Trên thực tế, trong hoạt động ngân hàng, phần lãi đến hạn thường được nhập vào gốc và tiếp tục sinh lãi, khiến tổng số dư tiền gửi tự động tăng lên. Với mức lãi suất phổ biến hiện nay khoảng 5%/năm, cần loại trừ khoảng 5-6 điểm phần trăm trong tổng mức tăng tiền gửi là do yếu tố lãi nhập gốc. Phần tăng thực chất, tức dòng tiền đến từ thu nhập thật của người dân hoặc sự dịch chuyển từ các kênh đầu tư khác, chỉ còn khoảng 3-4%, một con số khá thấp nếu so với các giai đoạn trước.

So với giai đoạn trước, khi tăng trưởng huy động vốn từ dân cư có thể đạt 19-20%, thậm chí vượt 20% mỗi năm, thì mức tăng hiện nay sau khi loại trừ yếu tố lãi nhập gốc là rất khiêm tốn. Vì vậy, theo ông Hòe, không nên hiểu đơn giản rằng “tiền trong dân còn rất nhiều và đang nằm ở ngân hàng rất lớn”, bởi cách nhìn này dễ dẫn đến đánh giá sai bản chất dòng tiền trong nền kinh tế.

Đến tháng 9, tổng tiền gửi trong hệ thống ngân hàng khoảng hơn 15 triệu tỷ đến gần 16 triệu tỷ đồng, trong đó tiền gửi dân cư chỉ khoảng trên 8 triệu tỷ, còn lại trên 7-8 triệu tỷ là từ các tổ chức kinh tế. Tuy nhiên, theo ông Hòe, thực tế dư nợ cho vay của hệ thống đã là trên 17 triệu tỷ đồng. Điều này cho thấy hệ thống ngân hàng vẫn phải vay từ các kênh nước ngoài hoặc tái cấp vốn từ Ngân hàng Nhà nước, chứ không hoàn toàn dựa vào tiền gửi của dân cư, chưa kể nền kinh tế còn phải thực hiện dự trữ bắt buộc. Thực tế này phản ánh áp lực thanh khoản của hệ thống vẫn hiện hữu, đặc biệt trong giai đoạn cao điểm cuối năm.

Mặc dù lãi suất thực thấp, Chuyên gia Phạm Xuân Hòe vẫn khẳng định kênh tiết kiệm giữ vai trò quan trọng đối với một số nhóm khách hàng. Đối với người cao tuổi, người đã nghỉ hưu, có khoản tiền để dành nhỏ lẻ (vài trăm triệu đến 1 tỷ đồng), lời khuyên là nên gửi ngân hàng để đảm bảo tính ổn định, có tiền chi tiêu và an nhàn tuổi già. Gửi ngân hàng an toàn hơn so với việc nắm giữ vàng (phải lo cất giữ, rủi ro mất trộm) hoặc đầu tư vào các kênh khác mà người lớn tuổi khó theo dõi.

Đối với lớp trẻ hoặc nhóm trung niên đang làm ăn, kinh doanh, ngân hàng đã có những phát kiến thông minh như tài khoản “siêu sinh lời”. Tài khoản này tự động trả lãi suất khoảng 3-4% một năm cho phần tiền vượt trên một mức dự trữ nhất định (ví dụ 10 triệu đồng) trên tài khoản thanh toán. Đây là cách giúp tiền thanh khoản vẫn có thêm một khoản sinh lời.

Nhiều người gửi tiết kiệm không hẳn vì sinh lời dài hạn, mà để giữ tiền tạm thời trong ngắn hạn (1-3 tháng) trong khi chờ đợi kế hoạch đầu tư hoặc mua sắm. Việc này cũng là một yếu tố khiến tiền gửi tiết kiệm tăng lên gần đây và là một công cụ giúp người dân linh hoạt sử dụng tiền và vẫn sinh lời.

Một chiến lược tài chính rất hiệu quả là sử dụng tiền gửi để vay cầm cố. Ông Hòe cho biết nhiều tập đoàn lớn và chủ doanh nghiệp vẫn gửi hàng chục nghìn tỷ đồng trong ngân hàng nhưng vẫn đi vay vì mức chênh lệch lãi suất tiền gửi và tiền vay chỉ khoảng 2,5%/năm, làm cho chi phí đi vay vốn thấp hơn rất nhiều.

Chuyên gia Hòe cũng đưa ra lời khuyên cụ thể cho những trường hợp cần tiền gấp gần ngày đáo hạn. Thay vì rút trước hạn (khiến lãi suất giảm mạnh), nên cầm cố sổ tiết kiệm để vay đúng số tiền cần dùng. Cách này chỉ mất chi phí lãi vay trong 30 ngày (khoảng 2,5%), nhưng người gửi vẫn được hưởng toàn bộ tiền lãi của những tháng đã gửi trước đó, phần lãi này dư sức bù đắp chi phí vay, đồng thời tháng cuối cùng vẫn tiếp tục phát sinh lãi suất

“Đó là cách sử dụng hiệu quả tiền gửi tiết kiệm. Và như chúng ta đã biết, mỗi người vẫn nên phân bổ khoản tiền dự trữ của mình vào nhiều kênh đầu tư khác nhau để đảm bảo thanh khoản, sự ổn định và mức sinh lời theo kỳ vọng”, ông Hòe nhận định.