Một mặt hàng được mệnh danh là 'vua xuất khẩu' thu về 2 tỷ USD, được Trung Quốc săn đón nhưng lại gặp khó vì thuế quan tại Mỹ

Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) vừa công bố, tính đến hết tháng 11/2025, tổng kim ngạch xuất khẩu cá tra của Việt Nam đã vượt mốc 2 tỷ USD, tăng 9% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng trong tháng 11, xuất khẩu cá tra đạt 195 triệu USD, tăng 9% so với cùng kỳ năm trước, cho thấy xu hướng phục hồi tương đối ổn định của ngành trong những tháng cuối năm.

Trong cơ cấu thị trường, Trung Quốc tiếp tục giữ vai trò là thị trường xuất khẩu cá tra lớn nhất của Việt Nam. Sau mức tăng mạnh trong tháng 10, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này trong tháng 11 đạt gần 59 triệu USD, tăng 17% so với cùng kỳ năm 2024, qua đó tiếp tục dẫn đầu về đóng góp kim ngạch xuất khẩu cá tra.

Ngược lại, xuất khẩu cá tra sang Mỹ trong tháng 11 chỉ đạt khoảng 20 triệu USD, giảm 23% so với cùng kỳ năm trước. Theo VASEP, nguyên nhân chính đến từ chính sách thuế đối ứng 20%, khiến sản phẩm cá tra Việt Nam giảm sức cạnh tranh về giá tại thị trường này. Xu hướng sụt giảm đã xuất hiện từ tháng 8/2025 và đến nay vẫn chưa có dấu hiệu đảo chiều.

Tại thị trường Liên minh châu Âu (EU), kim ngạch xuất khẩu cá tra trong tháng 11 đạt khoảng 12 triệu USD, giảm 25% so với cùng kỳ năm trước. Đà giảm chủ yếu xuất phát từ hai thị trường lớn là Hà Lan, giảm 18%, và Đức, giảm 20%. Dù vậy, một số thị trường EU khác vẫn ghi nhận tín hiệu tăng trưởng nhẹ, cho thấy dư địa phát triển trong nội khối vẫn còn.

Trong khối thị trường CPTPP, xuất khẩu cá tra sang Anh đạt 5 triệu USD trong tháng 11, giảm nhẹ 4% so với cùng kỳ năm ngoái. Mức giảm này thấp hơn so với hai tháng trước đó và được xem là tín hiệu hồi phục bước đầu sau giai đoạn sụt giảm sâu. Mexico tiếp tục là điểm sáng khi kim ngạch tăng mạnh lên 8 triệu USD, tương đương mức tăng 50%. Bên cạnh đó, Nhật Bản và Malaysia duy trì mức tăng trưởng ổn định khoảng 2%, phản ánh nhu cầu tương đối tích cực và khả năng mở rộng xuất khẩu tại các thị trường này.

Xuất khẩu cá tra sang Brazil trong tháng 11 đạt 15 triệu USD, tăng 13% so với cùng kỳ. Lũy kế 11 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu sang Thái Lan tăng 24%, Ai Cập tăng 33% và Nga tăng 45% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, VASEP cho rằng dù tốc độ tăng trưởng cao, tỷ trọng của các thị trường này trong tổng cơ cấu xuất khẩu cá tra vẫn còn khá nhỏ, đòi hỏi doanh nghiệp tiếp tục đẩy mạnh xúc tiến thương mại và mở rộng phân khúc sản phẩm.

Xét theo nhóm sản phẩm, từ tháng 1 đến hết tháng 11/2025, kim ngạch xuất khẩu phi lê cá tra (mã HS0304) đạt hơn 1,6 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm trước và tiếp tục là nhóm sản phẩm chiếm tỷ trọng lớn nhất. Nhóm cá tra đông lạnh, khô, nguyên con và bong bóng cá (mã HS03, trừ HS0304) đạt gần 348 triệu USD, tương đương cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, cá tra chế biến (mã HS16) đạt khoảng 48 triệu USD, tăng 13%, cho thấy tiềm năng của phân khúc sản phẩm giá trị gia tăng.

Theo VASEP, việc Mỹ và EU giảm mạnh nhập khẩu khiến tỷ trọng xuất khẩu cá tra sang Trung Quốc tăng lên khoảng 30% trong cơ cấu chung. Trong khi đó, Brazil và nhiều thị trường thuộc khối CPTPP ghi nhận mức tăng trưởng tích cực nhưng vẫn còn nhiều dư địa để khai thác.

Bước sang năm 2026, VASEP dự báo mức thuế đối ứng 20% tại thị trường Mỹ sẽ tiếp tục gây bất lợi, làm suy giảm sức cạnh tranh của cá tra Việt Nam.

Trước bối cảnh này, doanh nghiệp được khuyến nghị chủ động đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, mở rộng sang các thị trường tiềm năng, đồng thời đẩy mạnh phát triển sản phẩm chế biến sâu nhằm gia tăng giá trị. Cùng với đó, việc đạt được các chứng nhận bền vững và tiêu chuẩn quốc tế được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hình ảnh, thương hiệu cá tra Việt Nam, củng cố lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh áp lực về giá và rào cản thương mại ngày càng gia tăng.

Dù cá tra được mệnh danh là “vua xuất khẩu” với kim ngạch thu về mỗi năm hàng tỷ USD, nhưng mặt hàng này được cho là vẫn chưa tìm được chỗ đứng vững chắc trên thị trường nội. Thực tế, tiêu thụ nội địa mới chiếm khoảng 5-7% tổng sản lượng.

Theo phân tích VASEP, có một số nguyên nhân khiến cá tra chưa được tiêu thụ mạnh trên thị trường nội địa. Cụ thể , hiện nay phần lớn sản lượng cá tra được nuôi và chế biến hướng đến xuất khẩu. Sản phẩm tiêu thụ trong nước chủ yếu chỉ dừng ở cá tra nguyên con hoặc phi lê sơ chế, mẫu mã đơn điệu, ít được đầu tư về bao bì và thương hiệu.

Ngoài ra giá bán cá tra trong nước cũng thấp hơn 30-40% so với giá cá tra xuất khẩu, khiến doanh nghiệp ít mặn mà với việc mở rộng hệ thống phân phối nội địa.

Mặt khác, thói quen và nhận thức của người tiêu dùng trong nước còn hạn chế. Nhiều gia đình vẫn ưu tiên chọn mua các loại cá quen thuộc như cá lóc, cá chép, cá rô đồng thay vì cá tra nuôi công nghiệp.