Những ngành đang 'khát nhân lực - đói người học' tại Việt Nam, nhiều thí sinh mù mờ không biết

Số liệu tổng quan cho thấy thị trường lao động vẫn vận hành năng động nhưng mất cân đối. Báo cáo của Tổng cục Thống kê năm 2024 ghi nhận tỷ lệ tham gia lực lượng lao động ổn định (khoảng 68,9%) nhưng chất lượng và phân bổ lao động giữa các nhóm ngành vẫn là vấn đề lớn. Nhiều doanh nghiệp phản ánh khó tuyển người có kỹ năng phù hợp.

Khảo sát, báo cáo và ý kiến các hiệu trưởng cao đẳng ở TP.HCM đều cho thấy bức tranh tương tự. Trường còn nhiều chỉ tiêu trống ở những ngành doanh nghiệp đang “đặt hàng” như công nghệ may (đặc biệt may veston), quản lý xây dựng, sửa chữa máy móc… Ngành dệt may và một số nghề kỹ thuật đang thiếu hàng nghìn lao động, nhiều doanh nghiệp phải cạnh tranh gắt gao để tuyển công nhân.Các ngành “thời thượng” như quản trị kinh doanh, tài chính - ngân hàng vẫn hút nhiều thí sinh.

Nhiều doanh nghiệp "đặt hàng" nhân sự ngành công nghệ may nhưng vẫn thiếu người. Ảnh minh họa

Các chuyên gia và nhà quản lý chỉ ra một chuỗi nguyên nhân liên quan nhau. Thứ nhất là tâm lý “sính bằng cấp”. Trong tư duy nhiều phụ huynh, học sinh, đại học được coi là con đường khả dĩ để “thăng tiến”, còn học nghề là lựa chọn thứ yếu. Thực tế, việc làm của nhiều tốt nghiệp cao đẳng, trung cấp có thể ổn định và thu nhập tốt.

Thứ hai là nguồn lực và chính sách phân bổ chưa công bằng. Ngân sách, học bổng, ưu đãi vay vốn thường hướng về giáo dục đại học; hướng nghiệp ở trường phổ thông còn lỏng lẻo, thiếu công cụ khoa học và dữ liệu thị trường rõ ràng.

Thứ ba, thiếu thông tin minh bạch. Học sinh, phụ huynh ít có dữ liệu chính thống về nhu cầu ngành nghề, mức lương trung bình, triển vọng thăng tiến khiến quyết định chọn ngành mang tính bộc phát và chạy theo xu hướng.

Bộ, ngành cũng đã nhiều lần cảnh báo sự mất cân đối trong cơ cấu tuyển sinh. Năm 2025 có gần 850.000 thí sinh đăng ký xét tuyển vào đại học, cao đẳng nhưng phân bố ngành nghề vẫn chưa giải quyết được những “vùng trống” của thị trường lao động.

Doanh nghiệp, đặc biệt trong dệt may, sản xuất và xây dựng, liên tục báo cáo thiếu lao động có tay nghề. Một số dự án lớn phải chật vật tuyển dụng; nơi cần 1.000 lao động chỉ tuyển được 40–50% nguồn cần thiết, làm chậm tiến độ và tăng chi phí đào tạo nội bộ. Cùng lúc, một số ngành đại học rơi vào tình trạng bão hòa lao động, dẫn đến thất nghiệp hoặc làm trái ngành.

Ngành xây dựng cũng khát nhân lực chất lượng cao. Ảnh minh họa

Chuyên gia đề xuất cần hành động đồng bộ, song song ở nhiều cấp:

Chuẩn hóa và đưa hướng nghiệp vào chương trình chính khóa, bắt đầu sớm từ cấp THCS/THPT với công cụ đánh giá năng lực, trải nghiệm nghề thực tế, giúp học sinh hiểu rõ hơn về nghề nghiệp và nhu cầu thị trường.

Xây dựng hệ thống dữ liệu thị trường lao động minh bạch, công khai về nhu cầu theo ngành, mức lương, vị trí tuyển dụng. Đây sẽ là công cụ tham khảo quan trọng cho học sinh, phụ huynh và nhà trường khi phân luồng. Bộ, ngành cần đẩy nhanh công tác này để giảm tính mù mờ trong chọn nghề.

Thúc đẩy mô hình đào tạo gắn kết doanh nghiệp - nhà trường, mở rộng đào tạo kép, hợp đồng ba bên (nhà trường - doanh nghiệp - học viên) với cam kết thực tập, tuyển dụng sau tốt nghiệp; chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp tham gia đào tạo. Điều này đã được nhiều trường nghề thực hiện thí điểm và cho hiệu quả trong kết nối đầu ra.

Tăng đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp và truyền thông số, cân nhắc tăng học bổng, hỗ trợ tài chính cho học viên học các ngành thiếu nhân lực; đồng thời nâng cấp hình ảnh trường nghề trên nền tảng số (video ngắn, podcast, TikTok) để thu hút Gen Z.

Khánh Vy - nguoiquansat.vn

Theo Kiến thức Đầu tư