PGS.TS Trần Đình Thiên lý giải vì sao chiến lược phát triển vùng của Việt Nam chưa thành công

Lợi ích cục bộ ‘bẻ gãy’ liên kết vùng

Tại phiên tọa đàm "Xu hướng và cơ hội đầu tư bất động sản tại các khu đô thị Vùng động lực phía Nam", chiều 3/12, PGS.TS Trần Đình Thiên – Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho hay khái niệm vùng động lực mang tầm vóc vượt ra ngoài phạm vi một địa phương cấp tỉnh, và liên quan chặt chẽ đến cấu trúc đô thị và các cực tăng trưởng. Việt Nam kỳ vọng các vùng động lực sẽ trở thành hệ thống liên kết tạo sức mạnh cộng hưởng cho cả khu vực và nền kinh tế.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, ngay cả khu vực Đông Nam Bộ vốn được coi là có triển vọng nhất cũng chưa phát huy được nhiều.

“Cách tiếp cận vùng của chúng ta chưa thực sự thành công. Và khi không thành công thì có thể sẽ phải trả giá, phải làm lại,” ông Thiên nhận định.

PGS.TS Trần Đình Thiên chỉ ra nguyên nhân cốt lõi nằm ở việc chia cắt địa giới hành chính thành các tỉnh nhỏ với lợi ích manh mún, cục bộ, thiếu cơ chế gắn kết.

“Việc chia nhỏ các tỉnh như trước đây khó phát triển vùng, tăng liên kết vì rất dễ gây ra xung đột lợi ích… Điều này tổn hại đến sự phát triển của cả một khu vực.”

Ông dẫn chứng trường hợp cầu Mã Đà nối Đồng Nai và Bình Phước – dự án được kiến nghị nhiều năm nhưng không triển khai được vì vướng mắc lợi ích. Chỉ sau khi hợp nhất hai địa phương, dự án mới được thúc đẩy.

Theo ông Thiên, đây chỉ là một ví dụ nhỏ nhưng phản ánh căn bệnh hệ thống của mô hình phát triển vùng ở Việt Nam coi tư duy hành chính một tỉnh là một "lãnh địa", quy hoạch bị chia cắt theo ranh giới địa phương, và cạnh tranh giành nguồn lực thay vì hợp tác tạo giá trị chung

Công nghiệp hóa nhiều, nhưng đô thị hóa thấp

Ông Thiên cho rằng chiến lược công nghiệp hóa nhiều năm qua nghiêng về công nghiệp tầm thấp, trong khi đô thị hóa là yếu tố quyết định hiện đại hóa thì lại bị xem nhẹ.

“Phát triển đô thị chỉ đơn thuần là xây nhà để ở, thay vì kiến tạo hệ sinh thái công nghiệp, đô thị, tiện ích đồng bộ.”

Riêng trong lĩnh vực bất động sản, ông nhấn mạnh: “Khi nào chúng ta ‘thoát khỏi đất’ thì mới bay lên được. Hiện tại, không gian phát triển còn dựa nhiều vào yếu tố đất.”

Theo ông, “đất” cần được hiểu không chỉ là tài sản mà là nguồn lực đầu vào của sản xuất, kinh doanh. Chỉ khi tư duy này thay đổi, thị trường mới phát triển bền vững.

Dù vậy, ông đánh giá tích cực khi Chính phủ đã nhận diện vấn đề và nỗ lực tháo gỡ, đặc biệt thông qua Luật Đất đai 2024, mở ra triển vọng tích cực cho thị trường.

Theo ông Thiên, Vùng động lực phía Nam, với trung tâm là TP.HCM, là vùng có đầy đủ điều kiện để trở thành trung tâm tài chính, đô thị cảng biển, đô thị sân bay, trung tâm thương mại – dịch vụ của quốc gia và khu vực. “Vùng động lực phía Nam sẽ vượt trước cả nước, trở thành vùng tiên phong, dẫn dắt.”

Tuy nhiên, để đạt được điều đó, ông nhấn mạnh quy hoạch phải đi trước, đồng bộ và hội tụ các điều kiện nền tảng, như: Cảng trung chuyển, sân bay, cao tốc, vành đai, metro, kết nối liên tỉnh

Ông đề xuất xây thêm nhiều cây cầu kết nối để giải phóng điểm nghẽn, đồng thời đặt câu hỏi với doanh nghiệp: “TOD khi phát triển sẽ trở thành động lực cho các khu vực đi qua, vậy các doanh nghiệp sẽ đón bắt cơ hội ra sao?”

Theo ông, tư duy phát triển bất động sản trong bối cảnh này phải dịch chuyển từ bài toán xây nhà để bán sang giải quyết vấn đề đô thị tương lai: Kết nối, không gian sống, lan tỏa đô thị và hệ sinh thái dịch vụ

“Khi TP.HCM hoàn thiện và công bố quy hoạch, doanh nghiệp cần phân bổ nguồn lực phù hợp theo lĩnh vực và địa bàn, biết nắm bắt các “điểm rơi” cơ hội”, ông Thiên dự báo.