Phó Chủ tịch VICOFA: 'Mỹ có áp thuế hay không, cà phê Việt vẫn nắm quyền định giá'

Tại talkshow “Mỹ miễn thuế cà phê, trái cây: Doanh nghiệp Việt hưởng lợi thế nào?”, ông Thái Như Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (VICOFA), cho hay, tăng trưởng đột biến từ tháng 9/2025 tại Mỹ cho thấy người tiêu dùng Mỹ bắt đầu chuyển sang sử dụng robusta Việt Nam vì hương vị chấp nhận được và giá cạnh tranh. Theo ông Hiệp, trong bối cảnh lạm phát, lãi suất tăng, thu nhập giảm, người Mỹ không còn sẵn sàng trả một ly cà phê quá đắt như trước, khiến robusta Việt Nam trở thành lựa chọn thay thế hợp lý.

“Đây là giai đoạn người Mỹ bắt đầu quen với hương vị robusta Việt Nam, chấp nhận cả chất lượng lẫn mức giá,” ông nói.

Ông nhấn mạnh năm 2025 là thời điểm tăng trưởng mạnh nhất của robusta Việt Nam tại Mỹ, chủ yếu vì giá rẻ hơn so với cà phê từ Nam Trung Mỹ, nhưng vẫn đáp ứng khẩu vị của người dùng.

Nhìn rộng ra thị trường toàn cầu, ông Hiệp đánh giá Việt Nam là một trong những nước hiếm hoi đã hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc, dữ liệu và tiêu chuẩn về chống phá rừng để đáp ứng các quy định mới của EU từ 1/1/2026.

Trong khi các nước lớn như Brazil, Colombia hay Indonesia còn chưa sẵn sàng, Việt Nam lại đi trước một bước. Đây từng là lợi thế lớn nhưng việc EU trì hoãn phê chuẩn khiến doanh nghiệp Việt mất cơ hội chốt giá trị.

Dù vậy, ông Hiệp khẳng định: “Điều quan trọng là Việt Nam cho thấy chúng ta có thể làm được, và sẵn sàng tuân thủ bất cứ yêu cầu nào của thị trường”.

Việt Nam nắm quyền định giá

Phó Chủ tịch VICOFA khẳng định, dù Mỹ có áp thuế hay không thì Việt Nam vẫn đang nắm quyền định vị giá trên thị trường cà phê thế giới. Điều này không xuất phát từ sức mạnh của doanh nghiệp, mà từ sự thay đổi căn bản trong tâm thế và năng lực tài chính của người nông dân.

Ông nhớ lại, trước đây nông dân thường bán cà phê với mức 140.000 – 150.000 đồng/kg, thậm chí có thời điểm chỉ 100.000 đồng/kg, dẫn tới tâm lý “có bao nhiêu bán hết bấy nhiêu” vì cần tiền xoay vòng. Nhưng vài năm gần đây, khi giá liên tục tăng mạnh, nông dân đã tích lũy được nguồn lực, khiến họ trở nên giàu có, thịnh vượng và chủ động.

“Ngày xưa họ có ba bao thì bán cả ba. Bây giờ ba bao chỉ bán nửa bao, vì giá đã gấp ba lần trước đây,” ông nói. Với mức giá hiện tại, chỉ cần bán 30% sản lượng, nông dân đã có thể đảm bảo thu nhập tốt, phần còn lại cất kho chờ giá, không chịu áp lực phải xả hàng.

Chính sự thay đổi này khiến nguồn cung không bị đẩy ồ ạt ra thị trường, hạn chế tình trạng bán tháo, từ đó giúp giữ mặt bằng giá ổn định ở mức cao.

“Người nông dân hiện nay sung túc, tính toán thông minh và biết chờ giá. Họ không bán vì cần tiền, mà bán khi thấy hợp lý,” ông khẳng định. Dù sản lượng vẫn tăng qua từng năm, Việt Nam không rơi vào cảnh “cung vượt cầu”, bởi hành vi bán hàng đã thay đổi theo hướng tối ưu lợi nhuận, không chạy theo số lượng.

Ông Hiệp cũng cảnh báo biến đổi khí hậu đang đe dọa sản xuất, đặc biệt là hạn hán và mưa cực đoan tại Tây Nguyên. Vì vậy, ngành phải chuyển hướng từ tăng diện tích sang nâng chất lượng: Đầu tư công nghệ, chế biến sâu, giảm phát thải, sản xuất bền vững

“Chúng ta không còn bán hạt cà phê nữa. Chúng ta bán một trách nhiệm, một văn hóa, một thương hiệu quốc gia,” ông nhấn mạnh.

Ông Hiệp dự báo nhu cầu cà phê thế giới còn tăng rất mạnh, nhất là thị trường Trung Quốc – nơi mỗi người mới dùng 0,2 kg/năm, so với 1,2 kg ở Việt Nam và 3 kg ở châu Âu.

“Chỉ cần đến 2030, mỗi người Trung Quốc dùng nửa ký thì cung sẽ thiếu nghiêm trọng và giá sẽ hoàn toàn khác hiện nay,” ông dự báo.

Thị trường cà phê ngày càng biến động mạnh – cơ hội cho tài chính

Thay vì trạng thái giao dịch “êm đềm” như nhiều năm trước, thị trường cà phê hiện nay chứng kiến mức độ biến động dữ dội, có thể tăng, giảm vài trăm USD chỉ trong một đêm, thậm chí một phiên giao dịch. Theo ông Hiệp, nguyên nhân không chỉ đến từ yếu tố cung – cầu truyền thống, mà chịu tác động trực tiếp bởi các biến cố địa chính trị và các quyết định kinh tế vĩ mô mang tính toàn cầu.

Ông phân tích, chiến tranh tại Trung Đông và xung đột Nga – Ukraine làm đứt gãy logistics, đẩy chi phí vận chuyển và bảo hiểm tăng lên, tác động ngay vào giá thành cà phê. Bên cạnh đó, chính sách tăng lãi suất kéo dài tại Mỹ và châu Âu khiến dòng vốn toàn cầu dịch chuyển, các quỹ hàng hóa đóng, mở vị thế nhanh hơn, gây nên các đợt “sóng giá” mạnh.

Một yếu tố ít được chú ý khác là tỷ lệ thất nghiệp và sức mua của người lao động. Khi thu nhập giảm, người tiêu dùng thay đổi thói quen tiêu thụ, buộc các hãng cà phê lớn điều chỉnh công thức, pha trộn lại tỷ lệ robusta – arabica, kéo theo nhu cầu và giá từng chủng loại biến động dữ dội.

Ngoài ra, các quyết sách của các khối đồng minh, như việc Mỹ – EU điều chỉnh chính sách thuế, hay Trung Quốc siết, mở cửa nhập khẩu, có thể lập tức thay đổi dòng chảy thương mại toàn cầu, tạo ra các cú sốc ngắn hạn nhưng lớn về giá.

Chính sự phức tạp và “nhạy cảm” này khiến thị trường cà phê không còn là một thị trường nông sản thuần túy, mà ngày càng mang đặc tính của một thị trường tài chính – phái sinh. Các quỹ đầu cơ, nhà giao dịch lớn tham gia với quy mô vốn lớn và tốc độ rất nhanh, khiến biên độ giá ngày càng khó lường. Điều này mở ra cơ hội sinh lời lớn, nhưng cũng sẵn sàng loại bỏ những người thiếu hiểu biết và kiểm soát rủi ro kém.

“Cà phê là thị trường cực kỳ hấp dẫn, không còn đơn giản là mua hay bán một ly cà phê. Nó là một thị trường tài chính đúng nghĩa, phản ứng với từng biến chuyển của thế giới,” ông nhấn mạnh.