Thu nhập ngoài lãi: Chứng khoán góp gần 20% lợi nhuận hợp nhất cho ngân hàng mẹ

Các ngân hàng thương mại tại Việt Nam đang từng bước tái định hình mô hình hoạt động khi các nguồn thu truyền thống như tín dụng đối mặt với sức ép giảm biên lợi nhuận. Theo CTCP Xếp hạng Tín nhiệm Đầu tư Việt Nam (VIS Rating), trong bối cảnh NIM giảm sút, việc đẩy mạnh đầu tư hoặc sáp nhập các công ty chứng khoán đã trở thành chiến lược nổi bật, giúp các ngân hàng không chỉ đa dạng hóa nguồn thu mà còn xây dựng hệ sinh thái dịch vụ tài chính toàn diện. Những dữ liệu mới nhất từ VIS Rating đã làm sáng tỏ vai trò ngày càng lớn của lĩnh vực chứng khoán trong cơ cấu lợi nhuận ngân hàng, đồng thời chỉ ra những rủi ro đáng chú ý đi kèm với tốc độ mở rộng nhanh chóng này.

Chứng khoán trở thành động lực lợi nhuận thay thế tín dụng

Theo VIS Rating, tính đến cuối quý I/2025, biên lãi ròng (NIM) toàn hệ thống ngân hàng đã giảm 35 điểm cơ bản so với cùng kỳ năm trước, còn 2,9%. Trong bối cảnh chênh lệch giữa lãi suất huy động và cho vay bị thu hẹp, nhiều ngân hàng đang bổ sung các dịch vụ môi giới và thị trường vốn có biên lợi nhuận cao hơn hoạt động cho vay, để củng cố hệ sinh thái nội bộ. Đồng thời, cơ chế kiểm soát chặt tín dụng với trần tăng trưởng đặt ra bởi Ngân hàng Nhà nước khiến việc mở rộng dư nợ trở nên hạn chế. Do đó, các ngân hàng buộc phải tìm kiếm động lực lợi nhuận mới từ ngoài lãi.

Bất chấp ràng buộc về vốn tự có khi đầu tư vào công ty con trong lĩnh vực chứng khoán, nhiều ngân hàng vẫn lựa chọn rót vốn để sở hữu hoặc tăng tỷ lệ kiểm soát. VIS Rating khẳng định: “Việc đầu tư vào công ty con chứng khoán khiến vốn tự có bị khấu trừ theo quy định, các ngân hàng vẫn tin tưởng rằng việc mở rộng sang lĩnh vực chứng khoán sẽ cải thiện lợi nhuận tổng thể". Các dữ liệu thực tế từ năm 2024 đã củng cố quan điểm này. VIS Rating cho biết: “Một số công ty chứng khoán liên kết ngân hàng đã đóng góp gần 20% vào lợi nhuận của ngân hàng mẹ trong năm 2024".

Các công ty chứng khoán đóng góp lớn vào lợi nhuận hợp nhất của ngân hàng mẹ. Nguồn: VIS Rating, dữ liệu BCTC hợp nhất năm 2024 của các ngân hàng.

Điều này cho thấy, không chỉ mang tính chiến lược, việc sở hữu công ty chứng khoán còn mang lại giá trị tức thì cho ngân hàng về mặt lợi nhuận hợp nhất, đặc biệt khi hoạt động kinh doanh cốt lõi gặp khó.

Liên kết ngân hàng – chứng khoán: Mô hình sinh lợi vượt trội

Trong ba năm gần đây, các công ty chứng khoán có liên kết với ngân hàng đã thể hiện mức sinh lời vượt trội. VIS Rating nhận định: “Trong ba năm qua, ROAA trung bình của nhóm công ty liên kết đạt 5,5%, vượt trội so với mức 3,5% của các công ty cùng ngành". Kết quả này phản ánh hiệu quả vận hành cao hơn đáng kể, nhờ tận dụng được mạng lưới khách hàng, uy tín thương hiệu và tiềm lực vốn từ ngân hàng mẹ.

Các công ty chứng khoán thuộc sở hữu ngân hàng tư nhân có lợi nhuận vượt trội nhờ mạng lưới khách hàng và vốn chủ sở hữu. Nguồn: Dữ liệu doanh nghiệp, VIS Rating.

Sự hỗ trợ tài chính quy mô lớn từ ngân hàng đã giúp các công ty chứng khoán liên kết có điều kiện mở rộng mạnh mẽ mảng cho vay ký quỹ (margin), môi giới và tư vấn phát hành trái phiếu. VIS Rating thống kê, trong mảng cho vay ký quỹ, thị phần của nhóm công ty này tăng từ 19% năm 2022 lên 30% vào năm 2024. Thị phần môi giới trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HoSE) cũng ghi nhận mức tăng trưởng rõ nét trong cùng giai đoạn.

Thị phần cho vay ký quỹ của công ty chứng khoán thuộc sở hữu ngân hàng tư nhân tăng mạnh. Nguồn: VIS Rating, dữ liệu doanh nghiệp.

Lợi thế cốt lõi của các công ty chứng khoán liên kết nằm ở khả năng khai thác nguồn vốn rẻ từ ngân hàng mẹ và tệp khách hàng sẵn có. VIS Rating nhấn mạnh: “Các công ty chứng khoán liên kết thường tận dụng vốn và mạng lưới khách hàng của ngân hàng mẹ để mở rộng thị phần môi giới và phân phối trái phiếu – một lợi thế không có ở các công ty độc lập trong nước". Ngoài ra, trong lĩnh vực tư vấn phát hành trái phiếu doanh nghiệp (không bao gồm trái phiếu ngân hàng), các công ty chứng khoán thuộc nhóm này nắm giữ thị phần chi phối trong năm 2024.

Nhìn về phía trước, VIS Rating kỳ vọng: “Chúng tôi kỳ vọng nhóm công ty chứng khoán liên kết ngân hàng sẽ tiếp tục dẫn đầu tăng trưởng lợi nhuận toàn ngành trong 12–18 tháng tới". Nhận định này phản ánh đánh giá tích cực về triển vọng dài hạn của mô hình ngân hàng – chứng khoán tích hợp.

Rủi ro tăng tốc: Tín dụng tập trung và nghĩa vụ tiềm ẩn

Tuy nhiên, đi kèm với triển vọng tích cực là những rủi ro vận hành cần được quản lý chặt chẽ. VIS Rating cảnh báo: “Nhiều công ty chứng khoán liên kết hiện đang phối hợp chặt chẽ với ngân hàng để cấp tín dụng lớn cho các doanh nghiệp bất động sản và năng lượng tái tạo – thông qua cho vay, đầu tư trái phiếu và cho vay ký quỹ". Trong khi đây là hai lĩnh vực có nhu cầu vốn cao và lợi suất hấp dẫn, chúng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và tài chính.

Thực tế, một số doanh nghiệp trong hai ngành này đã gặp khó khăn trong thanh toán trái phiếu hoặc vướng mắc pháp lý, đặt ra nguy cơ vỡ nợ cục bộ. VIS Rating phân tích: “Tỷ lệ tập trung tín dụng cao giữa ngân hàng và công ty chứng khoán đối với các doanh nghiệp lớn sẽ làm gia tăng rủi ro vận hành và khiến ngân hàng dễ bị tổn thương trước các sự kiện tín dụng đơn lẻ và hiện tượng rút tiền hàng loạt".

Ngoài ra, mô hình cam kết mua lại trái phiếu doanh nghiệp khi phân phối cho nhà đầu tư cá nhân cũng được VIS Rating lưu ý như một rủi ro tài chính tiềm ẩn. Việc đưa ra các bảo lãnh bán lại trái phiếu khiến công ty chứng khoán có thể phải gánh chịu nghĩa vụ thanh toán nếu rủi ro hiện thực hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tài chính và bảng cân đối kế toán.

Trước những nguy cơ này, VIS Rating đưa ra khuyến nghị cụ thể: “Để hạn chế tổn thất tín dụng lớn, các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết cần hài hòa tiêu chí chọn lọc khách hàng mới và tăng cường quản lý tài sản đảm bảo". Giải pháp này nhằm nâng cao chất lượng tín dụng và giảm thiểu khả năng rủi ro lan truyền giữa các thành viên trong hệ sinh thái tài chính tích hợp.

Trường Thanh - nguoiquansat.vn

Theo Kiến thức Đầu tư