Kim cương nhân tạo, có giá chỉ bằng 7% kim cương thiên nhiên, đang làm thay đổi cục diện thị trường trang sức thế giới.
Trái Đất cần hơn một tỷ năm để tạo ra một viên kim cương. Trong khi đó, tại một nhà máy ở Trịnh Châu, Trung Quốc, quá trình này chỉ mất một tuần.
Buổi chiều hè oi ả tại Trịnh Châu, thủ phủ tỉnh Hà Nam, miền Trung Trung Quốc, nhà máy kim cương Gia Thụy Phu của ông Phong Xán Quân đang hoạt động không ngừng nghỉ. 600 máy móc khổng lồ, mỗi chiếc lớn hơn cả voi châu Phi, đang mô phỏng áp lực địa chất và nhiệt độ khủng khiếp từ lòng đất sâu - nơi kim cương hình thành. Những cỗ máy này có thể tạo ra những viên kim cương kích thước 3 carat cho một chiếc nhẫn đính hôn lớn - chỉ trong 7 ngày.
"Chúng tôi có thể sản xuất hàng loạt kim cương", ông Phong tự hào giới thiệu dây chuyền máy móc. Ông sở hữu thêm hai nhà máy khác hoạt động 24/7. "Hiện tại, tôi sản xuất khoảng 100.000 carat mỗi tháng".
Hơn 70% kim cương nhân tạo dùng làm trang sức trên thế giới - bao gồm những chiếc nhẫn đính hôn - có nguồn gốc từ Trung Quốc, với tỉnh Hà Nam là trung tâm của ngành công nghiệp kim cương tổng hợp này.
"Về cơ bản, chúng tôi thống trị ngành này", ông Phong - người được đào tạo chuyên ngành vật liệu hàng không vũ trụ, nay là ông chủ của một trong những nhà máy sản xuất kim cương nhân tạo lớn nhất Trịnh Châu - chia sẻ.
Đối với ngành kim cương tự nhiên, các nhà máy như của ông Phong đã tạo ra tác động nghiêm trọng. Sự bùng nổ của kim cương nhân tạo trên thị trường trang sức quốc tế, kết hợp với sự sụt giảm nhu cầu, đã đẩy giá kim cương tự nhiên cỡ nhỏ xuống mức thấp nhất trong một thập kỷ.
"Đây là một sự gián đoạn lớn. Ban đầu, những người trong ngành không tin điều đó, và thứ hai, không thể chấp nhận nó", Marty Hurwitz, Chủ tịch Tổ chức Thương mại Kim cương Nhân tạo, nhận định. "Đây là sản phẩm cạnh tranh đầu tiên mà kim cương khai thác phải đối mặt".
Kim cương nhân tạo lần đầu xuất hiện trong ngành trang sức cách đây hơn một thập kỷ. Dù công nghệ sản xuất kim cương đã được hiểu rõ từ những năm 1950, những tiến bộ gần đây đã khiến việc nuôi cấy kim cương hoàn hảo để làm trang sức trở nên rẻ hơn nhiều. Về mặt hóa học, kim cương nhân tạo hoàn toàn giống kim cương tự nhiên.
Theo nhà phân tích Paul Zimnisky, hiện tại một viên kim cương 3 carat được tạo ra trong phòng thí nghiệm chỉ có giá bằng 7% so với viên kim cương khai thác tương đương.
Dữ liệu từ công ty tư vấn Tenoris cho thấy, kim cương nhân tạo đã chiếm 17% thị phần bán lẻ tại Mỹ về khối lượng, tăng mạnh từ mức 3% năm 2020. Thị phần này còn cao hơn trong phân khúc nhẫn đính hôn, khi khảo sát của nền tảng lập kế hoạch đám cưới trực tuyến The Knot cho thấy hơn một nửa người được hỏi đã mua nhẫn kim cương nhân tạo. Nhiều chuyên gia dự báo con số này sẽ tiếp tục tăng.
“Điều này giống như sự tự triệt tiêu vĩnh viễn của các công ty kim cương tự nhiên”, Ben Davis, nhà phân tích ngành khai khoáng tại RBC, nhận định. Ông cho biết nhiều doanh nghiệp từng vượt qua chiến tranh thương mại, suy thoái và đại dịch, nay lại đối mặt với thách thức sống còn nhất: sự trỗi dậy của kim cương tổng hợp.
Fei Liu – một nhà kim hoàn tại Anh, người sử dụng cả kim cương tự nhiên lẫn nhân tạo – cũng gọi đây là “thảm họa” đối với thị trường truyền thống. Ban đầu phản đối ý tưởng dùng đá nhân tạo, ông Liu thừa nhận đã thay đổi quan điểm sau khi chứng kiến sự chênh lệch giá lớn. Sau đó, cửa hàng Fei Liu bắt đầu đưa kim cương nhân tạo vào các thiết kế từ 18 tháng trước và bất ngờ trước phản ứng tích cực từ khách hàng.
“Người trẻ, đặc biệt trong độ tuổi 30-40, hầu như không quan tâm đến nguồn gốc”, ông Liu nói. “Thậm chí, nhiều người còn ưa chuộng kim cương nhân tạo hơn”.
Lịch sử của “Thủ phủ kim cương nhân tạo”
Câu chuyện bắt đầu từ đầu thập niên 1960, khi mối quan hệ giữa Liên Xô và Trung Quốc rạn nứt. Moscow quyết định cắt đứt nguồn cung kim cương công nghiệp - vật liệu chiến lược phục vụ các ứng dụng quân sự của Bắc Kinh. Đứng trước tình thế thiếu hụt nghiêm trọng và không có trữ lượng tự nhiên đáng kể, Trung Quốc buộc phải tự lực cánh sinh. Năm 1963, viên kim cương nhân tạo đầu tiên của nước này ra đời.
Hai thập kỷ sau, ngành công nghiệp này tìm thấy "sân nhà" tại tỉnh Hà Nam. Một kỹ sư tiên phong đã đặt nền móng cho nhà máy đầu tiên tại Chiết Thành - khi ấy chỉ là một thị trấn nhỏ nổi tiếng với việc trồng ớt. Quyết định tưởng chừng ngẫu nhiên này đã tạo nên bước ngoặt lịch sử, biến Chiết Thành thành trái tim của đế chế kim cương Trung Quốc.
Sức hấp dẫn của kim cương không chỉ nằm ở vẻ đẹp lấp lánh. Được tạo thành từ carbon nguyên chất, kim cương sở hữu độ cứng vượt trội - một trong những vật liệu cứng nhất trên hành tinh. Đặc tính này khiến chúng trở thành "vũ khí bí mật" trong vô số ứng dụng công nghiệp.
Trong nhiều năm, các nhà máy tại Chiết Thành tập trung sản xuất kim cương công nghiệp, từ dụng cụ cắt, mũi khoan đầu kim cương đến bột mài. "Trung Quốc đã là nhà sản xuất kim cương tổng hợp lớn nhất thế giới cho các ứng dụng mài mòn trong nhiều thập kỷ", chuyên gia Zimnisky khẳng định.
Chỉ trong thập kỷ qua, làn sóng chuyển đổi mới thực sự bắt đầu. Các công ty như Gia Thụy Phu nhận ra tiềm năng khổng lồ của thị trường trang sức với biên lợi nhuận cao hơn đáng kể so với ứng dụng công nghiệp truyền thống.
Hiện tại, phần lớn kim cương tổng hợp "Made in China" được sản xuất bằng "phương pháp áp suất cao, nhiệt độ cao" (HPHT). Tuy nhiên, xu hướng mới đang nổi lên với "phương pháp lắng đọng hơi hóa học" (CVD), cho phép tạo ra những viên đá quý lớn hơn thông qua quá trình phát triển từng lớp trong buồng vi sóng.
Sau khi hoàn tất giai đoạn sản xuất, những viên kim cương thô được vận chuyển đến Surat, Ấn Độ - nơi kim cương trên toàn thế giới được đánh bóng. Lý do? Chi phí nhân công cực kỳ thấp. Theo ước tính của ông Phong, chi phí đánh bóng một carat tại Trung Quốc lên tới 400 nhân dân tệ (56 USD), gấp gần 5 lần so với mức 86 nhân dân tệ tại Ấn Độ.
Hành trình cuối cùng đưa những viên kim cương đã hoàn thiện đến các trung tâm thương mại quốc tế như Antwerp (Bỉ) hay Dubai (UAE), trước khi xuất hiện tại các cửa hàng trang sức trên khắp thế giới.
Hiện nay, ít người tiêu dùng nhận ra Trung Quốc đã trở thành trung tâm của thương mại kim cương toàn cầu, phần lớn do quy ước dán nhãn hải quan: nguồn gốc kim cương thường được xác định theo nơi đánh bóng, không phải nơi trồng hoặc khai thác.
Ngành kim cương Trung Quốc còn mang ý nghĩa chiến lược vì được sử dụng trong thiết bị quân sự và quốc phòng. Norinco – nhà sản xuất vũ khí quốc doanh – vận hành doanh nghiệp kim cương nhân tạo song song với hoạt động quốc phòng, đồng thời sở hữu thương hiệu trang sức riêng.
Nhờ đặc tính cứng, dẫn nhiệt và trơ hóa học, kim cương được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực công nghệ cao, từ laser, quang học, phản ứng tổng hợp hạt nhân cho tới chất bán dẫn. Dù nhiều ứng dụng vẫn ở giai đoạn sơ khai, các chuyên gia dự báo công nghệ kim cương tổng hợp sẽ phát triển nhanh trong những năm tới.
Trung Quốc có lợi thế nhờ kiểm soát cả công nghệ lẫn năng lượng vận hành các máy nuôi cấy kim cương khổng lồ. Máy do ông Phong cùng các nhà sản xuất trong nước phát triển có giá khoảng 2 triệu nhân dân tệ (280.000 USD), rẻ hơn đáng kể so với thiết bị ở các thị trường khác.
Theo chuyên gia tư vấn đá quý Robert Wake-Walker, Trung Quốc sở hữu “lợi thế công nghệ” trong sản xuất kim cương và liên tục cải tiến phương pháp. “Tiến bộ công nghệ là động lực chính cho thành công”, ông nói. “Trong lĩnh vực nuôi cấy phòng thí nghiệm, yếu tố này quyết định trực tiếp lợi nhuận”.
Tuy nhiên, thiết bị nuôi cấy được phân loại là công nghệ lưỡng dụng và bị cấm xuất khẩu, đồng nghĩa lợi thế chuỗi cung ứng tinh vi chỉ phục vụ các doanh nghiệp trong nước.
Điện là một trong những chi phí lớn nhất trong quá trình nuôi cấy kim cương. So với châu Âu và Mỹ, giá điện công nghiệp ở Trung Quốc rẻ hơn đáng kể, đặc biệt khi các nhà sản xuất được hưởng hỗ trợ từ Chính phủ.
Tại nhà máy của ông Phong, năng lượng mặt trời kết hợp với trợ cấp Nhà nước giúp chi phí điện giảm một nửa – từ 0,9 nhân dân tệ xuống còn 0,4 nhân dân tệ cho mỗi kilowatt-giờ.
Kim cương tự nhiên bị “thất sủng”
Sự trỗi dậy của kim cương nhân tạo Trung Quốc đã tạo nên cơn địa chấn mạnh mẽ, khiến toàn bộ ngành kim cương truyền thống phải chao đảo. Biểu tượng rõ nét nhất là câu chuyện của De Beers - đế chế kim cương lừng danh do Cecil Rhodes sáng lập.
Năm nay, Anglo American đã quyết định rao bán De Beers với mức định giá 4,9 tỷ USD trong sổ sách. Tuy nhiên, với doanh số sụt giảm nghiêm trọng, giá bán thực tế có thể thấp hơn nhiều. Một thực tế đau đớn: năm ngoái, doanh thu của De Beers chỉ bằng một nửa so với năm 2022.
Các ông lớn khác như Alrosa, Rio Tinto và Petra Diamonds cũng không thoát khỏi cảnh tương tự. Ngành kim cương thiên nhiên đang chứng kiến một cuộc khủng hoảng chưa từng có.
Nhận thức được mối đe dọa, De Beers đã tung ra đòn phản công bằng việc thành lập Lightbox năm 2018 - một công ty chuyên sản xuất kim cương nhân tạo giá rẻ. Kế hoạch ban đầu là tạo ra hai thị trường riêng biệt: kim cương tự nhiên xa xỉ và kim cương nhân tạo bình dân.
Thực tế lại khắc nghiệt hơn. Thay vì kiểm soát được tình hình, Lightbox vô tình châm ngòi cho một cuộc chiến giá cả tàn khốc. Giá kim cương tự nhiên lao dốc, còn tình trạng được thúc đẩy thêm bởi nhu cầu giảm sút do tỷ lệ kết hôn thấp trong đại dịch.
Đến cuối năm 2024, De Beers đã tích tụ kho hàng tồn trị giá 2 tỷ USD - mức cao nhất kể từ khủng hoảng tài chính 2008. Lightbox cuối cùng phải đóng cửa trong năm nay, không thể cạnh tranh với công nghệ và giá thành từ Trung Quốc.
Con số thống kê khiến nhiều người choáng váng: năm 2020, một viên kim cương nhân tạo ba carat hoàn hảo có giá bán lẻ 28.900 USD - bằng một nửa kim cương tự nhiên tương đương. Đến quý II năm nay, con số này đã lao xuống chỉ còn 3.900 USD, giảm tới 7 lần.
Đối với kim cương thô chưa đánh bóng, giá thành hiện chỉ còn 15 USD một carat - mức thấp kỷ lục. Cuộc cách mạng giá cả này đã buộc chính phủ Trung Quốc phải can thiệp.
Tại tỉnh Hà Nam, chính quyền đã đứng ra thành lập hiệp hội kim cương mới nhằm chấm dứt cuộc chiến giá cả tự hủy. Động thái này phản ánh nỗ lực rộng lớn hơn của Bắc Kinh trong việc kiềm chế cạnh tranh không lành mạnh ở nhiều ngành, từ xe điện đến kim cương.
Quy định đầu tiên được ban hành vào tháng 3: mức giá tối thiểu 15 USD/carat cho kim cương thô nặng từ 1-10 carat. "Nếu nhà sản xuất bán dưới mức giá đó, các đối thủ sẽ khiếu nại và chính phủ sẽ can thiệp", ông Phong giải thích.
Đối mặt với thực tại khắc nghiệt, ngành kim cương tự nhiên đã tìm đến vũ khí cuối cùng: marketing. Chiến dịch "Worth the Wait" (Đáng để chờ đợi) của De Beers và Signet tập trung vào việc tôn vinh giá trị độc đáo của kim cương thiên nhiên.
Gần đây, một thỏa thuận mới được ký kết, cam kết đóng góp 1% doanh thu bán kim cương thô vào quỹ tiếp thị chung do Hội đồng Kim cương Tự nhiên điều hành. Tổ chức này thậm chí đã gắn nhãn kim cương nhân tạo là "hàng nhái", mặc dù sau đó phải gỡ bỏ các quảng cáo gây tranh cãi.
David Kellie, giám đốc điều hành Hội đồng Kim cương Tự nhiên, thừa nhận thách thức nghiêm trọng nhưng cho rằng nguyên nhân chính của khủng hoảng là mất cân bằng cung-cầu sau đại dịch. "Ngành này có lịch sử trải qua nhiều thăng trầm. Chúng tôi đã từng có thời kỳ đỉnh cao, giờ đây đang trải qua thời kỳ đáy sâu nhất trong nhiều năm", ông nói.
Xu hướng tiêu dùng mới từ người trẻ
Tại Trung tâm Trang sức Kim Đô Yinduo ở Trịnh Châu – khu thương mại đá quý lớn nhất thành phố – một nhóm phụ nữ trẻ tụ tập tại gian hàng bán kim cương nhân tạo. Họ thử nhẫn, chụp ảnh đăng MXH, rồi quyết định mua ngay một chiếc trị giá vài nghìn USD.
Theo Liu Xubin, người bán hàng tại chợ trang sức này, đây là hình ảnh của một tầng lớp tiêu dùng mới. “Trước đây, kim cương quá đắt để mua cho bản thân và chỉ xuất hiện trong những dịp đặc biệt như đính hôn. Giờ đây, phụ nữ mua cho chính mình”, Liu nói, đồng thời nhận thấy nhu cầu gia tăng từ phụ nữ trung niên và đã nghỉ hưu – những người từng bỏ lỡ cơ hội mua sắm xa xỉ khi còn trẻ.
Xu hướng này không chỉ diễn ra ở Trung Quốc. Ankur Daga, đồng sáng lập hãng trang sức trực tuyến đặt làm riêng Angara, cho biết công ty bắt đầu bán kim cương nhân tạo từ 18 tháng trước và bất ngờ trước mức độ quan tâm của khách hàng. “Đây là sự thay thế hoàn hảo – giống hệt về mặt hóa học, vật lý và quang học”, ông nói, dự báo trong 5 năm tới khoảng 80% viên đá trung tâm của nhẫn đính hôn tại Mỹ sẽ là kim cương phòng thí nghiệm, so với hơn một nửa hiện nay.
Daga cho rằng sự phổ biến của kim cương nhân tạo không chỉ mở rộng thị trường mà còn giúp hiện thực hóa giấc mơ sở hữu trang sức kim cương cho nhiều người.
Tại Trịnh Châu, sự trỗi dậy của kim cương nhân tạo giá rẻ đã khiến doanh số kim cương tự nhiên sụt giảm mạnh. Những cửa hàng còn bán kim cương thiên nhiên hoặc đã đóng cửa, hoặc chuyển sang kim cương nhân tạo. Đối thủ cạnh tranh lớn nhất hiện nay, theo Liu, không phải là kim cương tự nhiên mà là trang sức vàng – mặt hàng đang tăng giá mạnh và được các cặp đôi mới cưới coi là khoản đầu tư dài hạn. Giá vàng tăng khiến thành phần đắt nhất của một chiếc nhẫn đính hôn hiện nay không còn là viên đá, mà là lớp vàng bao bọc.
Trong khi đó, ông Phong – chủ cơ sở sản xuất kim cương – đang tìm hướng kinh doanh mới để bù đắp đà giảm giá của kim cương nhân tạo. Ông chuyển sang lĩnh vực kim cương cá nhân hóa làm từ tóc hoặc tro hỏa táng. Khách hàng nhiệt tình nhất của sản phẩm này đến từ Hàn Quốc và Israel, nơi nhiều người gửi tóc của cả gia đình hoặc cặp đôi để chế tác thành một viên đá duy nhất.
“Người ta thường nói ‘kim cương là vĩnh cửu’, nhưng chúng tôi muốn kể những câu chuyện sâu sắc hơn”, ông Phong chia sẻ. “Một viên kim cương chứa đựng tinh hoa và DNA của chính bạn”.
Tham khảo Financial Times
Vũ Bấc - nguoiquansat.vn
Theo Thị trường tài chính
Bình luận
0 Bình luận