TS. Phan Đức Hiếu: Cần tháo gỡ 3 'nút thắt' ngay trong tháng 11 để thúc đẩy năng lượng xanh

Chia sẻ tại Hội thảo “Chuyển đổi năng lượng xanh nhìn từ Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị”, ngày 30/10, TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội cho hay, vai trò của năng lượng và chuyển đổi xanh có tác động "ba tầng" sâu rộng đến toàn bộ nền kinh tế.

Thứ nhất, chính quá trình sản xuất năng lượng cũng là nguồn phát thải lớn, vì vậy giảm phát thải trong ngành năng lượng là yêu cầu tiên quyết của chuyển đổi xanh. Thứ hai, năng lượng là đầu vào của hầu hết các hoạt động kinh tế - xã hội, nên nếu năng lượng chưa xanh thì mọi nỗ lực "xanh hóa" các ngành khác đều không thể trọn vẹn. Thứ ba, cần tính tới yếu tố ổn định, giá cả hợp lý và sử dụng tiết kiệm năng lượng để đảm bảo cân bằng phát triển.

TS. Phan Đức Hiếu cho rằng, để đạt được mục tiêu chuyển đổi năng lượng xanh, cần xác định rõ ràng phạm vi và cách thức thực hiện của các nghị quyết, đặc biệt giữa Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 70 về chuyển đổi năng lượng xanh.

“Nghị quyết 68 đặt vấn đề lớn hơn cơ chế đặc thù phát triển kinh tế tư nhân. Nghĩa là phải tạo cơ chế thực sự thuận lợi, đồng thời xử lý những dự án đang gặp khó khăn. Có hai cách tiếp cận, một là cơ chế chung, hai là xử lý từng dự án cụ thể. Tôi mong muốn cả hai cùng được giải quyết,” ông nói.

Theo TS. Hiếu, nếu chỉ tập trung vào khung khổ pháp lý chung mà không tháo gỡ cho các dự án đang tắc, thì “sức nóng” của chính sách sẽ không truyền được vào thực tế. Ngược lại, nếu chỉ xử lý tình huống mà không có nguyên tắc chung, thì hệ thống lại dễ rơi vào phản ứng tình huống, thiếu bền vững.

TS. Hiếu nhấn mạnh, muốn chuyển đổi năng lượng xanh thành hành động thực chất, 3 nhóm vấn đề phải được giải quyết khẩn cấp trong tháng 11, gồm:

-Thể chế, chính sách: Hệ thống luật liên quan đến năng lượng xanh hiện nay, từ Luật Quy hoạch, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư đến Luật Khoáng sản và Luật Chuyển giao công nghệ – vẫn chồng chéo, thiếu tính đồng bộ. “Nếu không có một cách tiếp cận liên ngành, sửa luật chỗ này có thể lại tạo vướng ở chỗ khác".

-Hạ tầng, đất đai, truyền tải: Hầu hết các dự án điện tái tạo, đặc biệt là điện gió, điện mặt trời, điện ngoài khơi đều vướng ở khâu đất đai và hạ tầng truyền tải.

“Đất đai là điểm nghẽn lớn nhất. Cần cơ chế để nhà đầu tư chủ động khảo sát, khoanh vùng, nghiên cứu dự án mà không phải chờ quy hoạch hoàn thiện. Mặt khác, cần cơ chế rõ ràng cho thu hồi đất, giải phóng mặt bằng để tránh ách tắc kéo dài,” ông Hiếu đề xuất.

- Tài chính – đầu tư: Nguồn vốn cho năng lượng xanh đòi hỏi quy mô rất lớn, song hiện vẫn thiếu cơ chế tài chính đặc thù. Cần khuyến khích phát hành trái phiếu xanh, tín dụng xanh, cũng như mô hình hợp tác công tư (PPP) để huy động nguồn lực tư nhân.

Đề cập đến vai trò của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), TS. Phan Đức Hiếu cho rằng EVN cần chuyển mạnh từ tư duy điều hành theo nguyên tắc chung sang cơ chế hành động cụ thể, minh bạch và có thể triển khai ngay.

“Phía EVN đã nói về cơ chế đầu tư và mua bán điện. Nghị quyết Quốc hội lần này cần thay đổi tư duy, không dừng ở nguyên tắc, mà phải đưa ra các giải pháp cụ thể và khả thi ngay. Phạm vi, ranh giới của EVN trong thị trường điện cũng cần được xác định rõ,” ông nhận định.

Ông cho rằng, thị trường điện phải được tổ chức trên nguyên tắc cạnh tranh, công khai và bình đẳng, trong đó EVN vừa đóng vai trò điều phối, vừa phải tách bạch giữa các khâu sản xuất, truyền tải, mua bán điện, tránh xung đột lợi ích. "Nếu không minh bạch cơ chế, việc mở cửa thị trường điện cho khu vực tư nhân sẽ bị cản trở.

Liên quan đến định hướng lập pháp, TS. Hiếu cho rằng nên gói các giải pháp đất đai, năng lượng, tài chính, hạ tầng vào một nghị quyết chung thay vì chia nhỏ nhiều nghị quyết.

“Nếu chia tách nhiều nghị quyết, mỗi bộ, ngành, địa phương lại làm theo một cách khác nhau, dễ dẫn đến không kiểm soát được tổng thể. Một nghị quyết thống nhất, mạch lạc sẽ giúp định hướng xuyên suốt, tránh manh mún,” ông nói.

Theo ông, điều quan trọng nhất là chuyển tư duy từ xây dựng nguyên tắc sang giải quyết vấn đề. Mọi chính sách, nếu không gắn với hành động cụ thể, sẽ không tạo ra chuyển biến thực chất.

“Chúng ta không thể đợi thêm. Trong tháng 11 này, cần phải có những giải pháp thực sự cụ thể, để năng lượng xanh không chỉ là khẩu hiệu, mà là động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế,” TS. Hiếu nhấn mạnh.