Từ 1/1/2026, Việt Nam sẽ có thẩm phán là người nước ngoài

Sáng 11/12, tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã biểu quyết thông qua dự thảo Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Luật gồm 5 chương, 44 điều và sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.

Một điểm đáng chú ý trong văn bản vừa được thông qua là việc mở rộng nguồn bổ nhiệm thẩm phán tại Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế, cho phép lựa chọn cả người nước ngoài đảm nhiệm vị trí này.

Trong báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật gửi các đại biểu Quốc hội, TAND Tối cao cho biết đa số ý kiến đồng tình với việc bổ nhiệm thẩm phán là người nước ngoài nhằm tạo cơ chế mở, mang tính đột phá và xây dựng niềm tin đối với nhà đầu tư nước ngoài. Một số ý kiến đề nghị ưu tiên tuyển chọn thẩm phán đến từ Vương quốc Anh để tham gia xét xử tại Tòa án chuyên biệt. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng không nên bổ nhiệm người nước ngoài làm thẩm phán mà chỉ nên bố trí họ làm chuyên gia tư vấn.

Giải trình vấn đề này, TAND Tối cao khẳng định cần quy định thẩm phán là người nước ngoài trực tiếp thực hiện nhiệm vụ xét xử tại Tòa án chuyên biệt. Lý do được nêu rõ là quy định này sẽ tạo chính sách vượt trội trong tổ chức và hoạt động của mô hình tòa án mới, tăng tính hấp dẫn và khả năng cạnh tranh, thu hút đầu tư nước ngoài, đồng thời phù hợp với kinh nghiệm của một số tòa án tại các trung tâm tài chính quốc tế lớn như Dubai, Kazakhstan, Singapore.

Bên cạnh đó, thẩm phán nước ngoài thường có chuyên môn sâu, có uy tín và kinh nghiệm xét xử theo nhiều hệ thống pháp luật khác nhau như thông luật hoặc dân luật. Điều này giúp đáp ứng yêu cầu giải quyết tranh chấp đa dạng, mang tính quốc tế hóa cao.

“Nhà đầu tư quốc tế sẽ yên tâm hơn khi tranh chấp của họ được xét xử bởi Thẩm phán có cùng nền tảng pháp lý”, báo cáo của TAND Tối cao nhấn mạnh.

Quy định này cũng giúp giải quyết nhu cầu cấp thiết về đội ngũ thẩm phán đủ năng lực để xử lý ngay các vụ việc khi Trung tâm tài chính đi vào hoạt động, đồng thời tạo môi trường để thẩm phán Việt Nam học hỏi kinh nghiệm, kiến thức và kỹ năng từ thẩm phán nước ngoài. Đây là cơ sở để tiến tới việc đội ngũ thẩm phán trong nước có thể thực hiện đầy đủ nhiệm vụ xét xử tại Tòa án chuyên biệt trong giai đoạn tiếp theo.

Một lý do quan trọng khác là hiện nay Việt Nam chưa có đội ngũ thẩm phán đạt đủ trình độ ngoại ngữ, năng lực chuyên môn, kinh nghiệm và uy tín quốc tế để xét xử ngay theo pháp luật thông luật khi Tòa án chuyên biệt bắt đầu hoạt động.

Luật quy định thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại TP.HCM (Điều 7). Cơ cấu tổ chức của tòa gồm tòa sơ thẩm và tòa phúc thẩm, cùng các chức danh chánh án, phó chánh án, chánh tòa, phó chánh tòa, thẩm phán, thư ký tòa án, công chức và người lao động. Chánh án TAND Tối cao quyết định thành lập và quy định nhiệm vụ, quyền hạn của bộ máy giúp việc thuộc Tòa án chuyên biệt.

Quyền hạn của Tòa án chuyên biệt quy định tại Điều 13, bao gồm ban hành quyết định quản lý vụ việc, áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết vụ việc và thi hành quyết định; khuyến khích thương lượng, hòa giải hoặc các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế; yêu cầu giao nộp, công bố, xuất trình tài liệu, chứng cứ; triệu tập người làm chứng; xử lý hành vi cản trở hoạt động tố tụng; giải quyết kiến nghị, khiếu nại, tố cáo liên quan đến tổ chức nhân sự và hoạt động của Tòa án chuyên biệt; phát triển, áp dụng án lệ; thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn về thi hành án và các nhiệm vụ khác theo luật và quy tắc tố tụng.

Đặc biệt, tại điều 16 của luật quy định, quá trình giải quyết vụ việc tại Tòa án chuyên biệt có thể được thực hiện trên môi trường điện tử, từ nộp đơn khởi kiện, tống đạt văn bản tố tụng, nộp lệ phí, án phí, giao nộp chứng cứ đến tổ chức phiên họp, phiên tòa. Việc xét xử trên môi trường điện tử tuân thủ Quy tắc tố tụng, đồng thời TAND Tối cao sẽ xây dựng Tòa án chuyên biệt điện tử phục vụ hoạt động xét xử.