Vị doanh nhân từng bỏ cả cơ ngơi đồ sộ đi theo cách mạng, từ chối lời mời làm Bộ trưởng Kinh tế của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Tay trắng lập hãng sơn đầu tiên của người Việt

Doanh nhân Nguyễn Sơn Hà sinh năm 1894, quê gốc tại Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây cũ, nay thuộc Hà Nội. Ông lớn lên trong một gia đình có 7 anh em. Dù điều kiện thời ấy còn nhiều khó khăn nhưng ông đã được học cả chữ Nho và chữ Quốc ngữ. Năm ông 14 tuổi, biến cố xảy đến, cha qua đời, cũng chính từ đó, chàng thiếu niên Sơn Hà phải nghỉ học để lao vào con đường mưu sinh, phụ giúp gia đình.

Đã có thời gian, ông làm phụ bàn giấy cho một hãng buôn của Pháp. Tuy nhiên, do thu nhập quá thấp nên ông quyết định chuyển sang làm việc tại hãng sơn dầu Sauvage Cottu ở Hải Phòng. Cũng chính tại nơi này, khát vọng làm giàu của chàng thanh niên Sơn Tây được hun đúc, thôi thúc ông không ngừng học hỏi thông qua các công việc lao động thường ngày.

Nhờ khả năng học hỏi nhanh chóng, ông đã nắm được bí quyết sản xuất sơn, từ những thao tác thủ công ban đầu cho tới kỹ thuật hiện đại. Bên cạnh những công việc quen thuộc thường ngày, ông còn tranh thủ đọc sách về nghề sơn trong tủ sách của chủ, buổi tối tìm thầy học thêm tiếng Pháp để hiểu tài liệu chuyên môn. Từ đó, ý tưởng và khát khao xây dựng một hãng sơn dầu của riêng người Việt bắt đầu hình thành.

Chân dung doanh nhân Nguyễn Sơn Hà

Năm 1917, khi chỉ mới 22 tuổi, ông quyết định khởi nghiệp. Để có vốn, ông bán chiếc xe đạp duy nhất rồi mở một cửa hàng nhỏ ở Hải Phòng, chuyên quét vôi, kẻ biển, sơn nhà và thử nghiệm chế tạo sơn dầu. Cùng mấy người em, ông vừa là thợ, vừa là chủ, kiên nhẫn cải tiến sản phẩm.

Những ngày đầu khởi nghiệp, dụng cụ chỉ có chiếc cối đá để nghiền bột, nhiều lần thử thất bại nhưng ông không bỏ cuộc. Nguyễn Sơn Hà tận dụng nguyên liệu sẵn có trong nước như cây trẩu, cây thầu dầu, nhựa thông… để nghiên cứu và tạo ra loại sơn dầu mới mang nhãn hiệu Resistanco (Bền chặt). Ưu điểm của loại sơn do ông Hà sản xuất là rẻ, nhanh khô, bóng đẹp và bền chắc, nhanh chóng được thị trường đón nhận.

Thành công ban đầu mở đường cho nhiều dòng sản phẩm khác như Resistanco A, Resistanco B chuyên dùng cho xe đạp, Durolac dành cho ô tô. Để khẳng định chỗ đứng, ông đem sản phẩm đến hãng Descous et Cabaud của Pháp giới thiệu. Trước chất lượng vượt trội, hãng này đồng ý làm đại lý phân phối, đưa thương hiệu Resistanco lan tỏa khắp Việt Nam, sang cả Lào và Campuchia, thậm chí được người tiêu dùng Pháp ưa chuộng.

Đến năm 1920, khi mới 26 tuổi, Nguyễn Sơn Hà đã mở rộng quy mô sản xuất. Ông xây dựng xưởng sơn dầu trên khu đất rộng 7.000m² ở Lạch Tray, Hải Phòng, trang bị máy móc hiện đại để nâng cao năng suất. Hãng sơn của ông mang tên Gecko, với biểu tượng con tắc kè xanh cong đuôi bám vào thân cây cổ thụ. Đây là một dấu mốc quan trọng, khẳng định sự ra đời của hãng sơn do người Việt sáng lập, đủ sức cạnh tranh với các hãng Pháp và tư bản Hoa kiều, đồng thời thể hiện bước tiến vượt bậc của giới doanh nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX.

Một góc xưởng sản xuất của doanh nhân Nguyễn Sơn Hà năm xưa

Không chỉ dừng lại ở sơn, doanh nghiệp của ông còn sản xuất thêm nước tẩy, xà phòng, sáp đánh sàn… Trước năm 1946, Nguyễn Sơn Hà đã sở hữu một nhà máy rộng 7.700m² tại Lạch Tray cùng mạng lưới đại lý trải khắp cả nước. Năm 1943, tên tuổi ông còn được ghi trong cuốn sách do Toàn quyền Đông Dương xuất bản, vinh danh những người Việt tiêu biểu.

Từ bỏ cơ ngơi đồ sộ để theo cách mạng

Bản thân sinh ra và lớn lên trong nghèo khó, vậy nên doanh nhân Nguyễn Sơn Hà luôn hướng đến cộng đồng, dành phần lớn tài sản để giúp đỡ những mảnh đời bất hạnh. Năm 1929, khi trúng cử vào Hội đồng thành phố Hải Phòng, ông tích cực tham gia các hoạt động thiện nguyện, mở lớp dạy chữ quốc ngữ cho bà con. Đến năm 1938, trong bối cảnh 90% dân Việt Nam còn mù chữ, hay tin Hội Truyền bá học chữ quốc ngữ ra đời, ông lập tức ra Hà Nội gặp Hội trưởng Nguyễn Văn Tố để xin phép thành lập chi hội tại Hải Phòng. Nhờ sự ủng hộ của giới trí thức, phong trào này nhanh chóng lan tỏa đến Quảng Yên, Uông Bí, Hòn Gai, Kiến An...

Trong nạn đói năm 1944-1945, khi hàng triệu người lâm vào cảnh chết đói, ông mở 7 điểm cứu đói dọc phố Lạch Tray, đem thóc trong gia đình chia cho người dân. Tháng 3/1945, ông được bầu giữ chức Phó thị trưởng Hải Phòng trong Chính phủ Trần Trọng Kim, nhưng chỉ sau 3 tháng, ông quyết định từ chức bởi nhận rõ sự bù nhìn, hèn kém của bộ máy này cũng như tội ác mà phát xít Nhật gây ra.

Gia đình của ông Nguyễn Sơn Hà

Từ đó, ông ngày càng cảm phục cách mạng do Nguyễn Ái Quốc lãnh đạo. Ông để con trai dùng tiền gia đình mua vũ khí cho đội cứu quốc, đồng thời đóng góp 4,5 vạn đồng Đông Dương để chuẩn bị cho tổng khởi nghĩa. Ông cũng đồng ý để em gái Nguyễn Thị Thảo và em rể Tưởng Dân Bảo sử dụng tiền tại đại lý Sài Gòn tổ chức đoàn tàu đón hàng trăm tù chính trị từ Côn Đảo trở về đất liền, trong đó có các đồng chí Tôn Đức Thắng, Lê Duẩn, Hoàng Quốc Việt... ngay trước khi thực dân Pháp nổ súng chiếm lại Nam Bộ. Sau Cách mạng tháng Tám, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông đã đóng góp 105 lạng vàng trong Tuần lễ vàng.

Khi Chính phủ Lâm thời ra đời, Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng thay mặt Chính phủ mời ông giữ chức Bộ trưởng Kinh tế. Tuy nhiên, ông từ chối với lý do bản thân "học ít, tài sơ", lo ngại sẽ ảnh hưởng đến "quốc kế dân sinh". Sau đó, ông tham gia Quốc hội khóa I với vai trò đại biểu năm 1946.

Khi Pháp nổ súng chiếm lại Hải Phòng, ông đưa cả gia đình về Đông Triều. Trong thời gian tản cư, gia đình ông đau đớn khi nhận tin người con trai cả, chiến sĩ vệ quốc Nguyễn Sơn Lâm, đã hy sinh. Rời bỏ cơ nghiệp, đồn điền và tài sản để lên chiến khu Việt Bắc, cuộc sống thiếu thốn khiến vợ ông lo lắng. Ông chỉ vào đôi bàn tay, trấn an: "Còn hai bàn này, cả nhà không lo đói". Dù chịu cảnh nghèo khổ, hai con trai mất vì không có thuốc chữa bệnh, ông vẫn kiên định theo cách mạng, dứt khoát từ chối mọi lời mời quay về của Pháp.

Tại chiến khu, ông dốc sức nghiên cứu và sáng chế nhiều sản phẩm phục vụ kháng chiến. Áo mưa phủ sơn do ông tạo ra vừa giúp chống mưa, rét, vắt rừng, vừa có thể làm chỗ ngủ cho bộ đội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cảm ơn, mong ông sản xuất "nhiều, tốt và rẻ giá". Ông còn phát minh vải nhựa cách điện, sản xuất lương khô giàu năng lượng và làm kẹo ngậm ho từ lá khuynh diệp.

Sau ngày hòa bình, ông trở lại Hà Nội tiếp tục nghiên cứu ngành sơn, đồng thời liên tục được tín nhiệm bầu làm đại biểu Quốc hội từ khóa II đến khóa V. Với những cống hiến lớn lao, ông được trao tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất và Huân chương Kháng chiến hạng Nhì. Nhà thơ Huy Cận từng viết: "Trăm năm một tiếng Sơn Hà. Nghìn năm hai chữ Nước Nhà của chung. Đem sơn tô điểm Sơn Hà. Làm cho rạng rỡ nước nhà Việt Nam".

Ông Nguyễn Sơn Hà hướng dẫn bí quyết làm sơn cho kỹ thuật viên Sở Công nghiệp Hà Nội

Không chỉ dừng ở đó, ông còn hiến toàn bộ nhà máy và cơ sở kinh doanh tại Hải Phòng cho Nhà nước. Mảnh vườn cùng dãy nhà trên đường Lạch Tray được tặng làm trường học, còn căn biệt thự số 49 Lạch Tray, ông nhường cho cán bộ ở, chỉ giản dị nói: "Sau này nhà nước lo hết, giữ làm gì?".

Năm 1980, ông qua đời, căn biệt thự trở thành nơi thờ cúng và lưu giữ nhiều kỷ vật. Tên tuổi Nguyễn Sơn Hà ngày nay đã được đặt cho nhiều con đường, trở thành biểu tượng sáng ngời của lòng yêu nước và tinh thần cống hiến trọn vẹn cho dân tộc.

Tổng hợp

Ảnh: Sưu tầm

Minh Phát - nguoiquansat.vn

Theo Thị trường tài chính