Vì sao vàng được coi là hàng hóa đặc biệt và bị đánh thuế cao ở nhiều quốc gia?

Trong bối cảnh thị trường vàng trong nước diễn biến phức tạp và dòng tiền đầu cơ có xu hướng đổ mạnh vào vàng vật chất, đề xuất của Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) về việc áp thuế giá trị gia tăng (GTGT) 10% đối với hoạt động kinh doanh vàng miếng và vàng trang sức đang thu hút sự chú ý. VAFI cho rằng, chính sách thuế hiện hành đang ưu ái đáng kể cho thị trường vàng và không còn phù hợp với thực tế quản lý cũng như thông lệ quốc tế.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy phần lớn các nước đều coi vàng là hàng hóa đặc biệt, cần được quản lý chặt và hạn chế đầu cơ. Ở Ấn Độ, người mua vàng chịu 3% thuế trên tổng giá trị mua. Khi bán vàng vật chất hoặc vàng tài khoản có lãi, người bán phải nộp thuế thu nhập từ đầu tư (Capital Gain Tax – CGT) là 12,5% nếu nắm giữ trên 2 năm, còn dưới 2 năm thì thuế suất phụ thuộc vào thu nhập cá nhân.

Tại Thụy Sỹ, vàng trang sức và các sản phẩm vàng tiêu dùng chịu thuế GTGT 8%. Thái Lan áp thuế 7% với vàng có nguồn gốc nhập khẩu. Ở Pháp, người bán có thể chọn chịu thuế cố định 12% trên tổng giá trị nếu không có hóa đơn chứng minh giá mua, hoặc nộp CGT 36,2% đối với đầu tư ngắn hạn dưới 1 năm, giảm dần theo thời gian nắm giữ.

Tương tự, Mỹ cũng áp dụng chung thuế CGT cho vàng vật chất, vàng tài khoản hay chứng chỉ đầu tư vào các quỹ ETF vàng; áp thuế CGT 37% cho thời gian nắm giữ dưới 1 năm, còn trên 1 năm thì CGT là 28%.

Trung Quốc thu thuế GTGT 13% đối với vàng vật chất và thuế lãi vốn 20% đối với vàng tài khoản. Hàn Quốc và Nhật Bản đều áp 10% thuế GTGT hoặc thuế tiêu dùng khi mua vàng vật chất, trong khi Singapore đánh 9% thuế GST ( goods & services tax – tính trên tổng giá trị mua vào) khi mua vàng vật chất. Các quốc gia này áp dụng thuế cao đặc biệt đối với đầu tư vàng ngắn hạn nhằm hạn chế hoạt động lướt sóng, bảo vệ đồng nội tệ và điều tiết dòng vốn về hệ thống ngân hàng, thị trường chứng khoán.

Trong khi đó, Việt Nam hiện đang miễn thuế GTGT với vàng miếng và chỉ tính thuế GTGT đối với vàng trang sức trên phần chênh lệch giữa giá mua và giá bán với thuế suất 10%. Theo VAFI, phương pháp tính này được đánh giá là thấp so với thông lệ quốc tế.

Điều này làm chi phí đầu cơ vàng gần như không đáng kể, khiến hoạt động lướt sóng diễn ra dễ dàng. Ở quy mô lớn hơn, VAFI cho rằng việc không đánh thuế với vàng miếng trong nhiều năm đã góp phần làm gia tăng tình trạng “vàng hóa” nền kinh tế. Ước tính Việt Nam đang nắm giữ hơn 2.000 tấn vàng, tương đương khoảng 250 tỷ USD, phần lớn nằm ngoài hệ thống ngân hàng và không quay trở lại lưu thông tài chính.

VAFI nhận định, nếu trong những năm qua vàng được đánh thuế như hàng hóa tiêu dùng thông thường, lượng ngoại tệ dùng để nhập khẩu vàng có thể đã ở lại hệ thống ngân hàng, góp phần củng cố nguồn vốn, giảm lãi suất huy động và ổn định tỷ giá. Do đó, VAFI kiến nghị áp thuế GTGT 10% theo phương pháp khấu trừ đối với cả vàng miếng và vàng trang sức để đảm bảo bình đẳng nghĩa vụ thuế, chống đầu cơ và hạn chế tình trạng tích trữ vàng ngoài lưu thông.

Từ góc độ chuyên gia, chia sẻ trên Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ, PGS.TS. Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP.HCM) đã đưa ra nhận định việc đánh thuế giao dịch vàng là hợp lý và phù hợp với thông lệ quốc tế, bởi nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng (chẳng hạn Ấn Độ). Theo ông Huân, đánh thuế thu nhập từ hoạt động mua bán vàng vừa góp phần hạn chế đầu tư mang tính đầu cơ, vừa giúp tăng nguồn thu ngân sách.

"Hiện nay, các giao dịch bất động sản và chứng khoán đều chịu thuế, trong khi vàng cũng là một kênh đầu tư sinh lời. Do đó, áp thuế với lợi nhuận từ vàng là hợp lý", ông Huân nêu quan điểm.

Dù ủng hộ việc đánh thuế thu nhập từ hoạt động mua bán vàng, song ông Huân cũng chỉ ra những khó khăn khi triển khai nếu áp dụng đánh thuế trên lợi nhuận, bởi nhiều người mua vàng từ hàng chục năm trước không còn chứng từ, rất khó xác định giá vốn để tính lãi.

TS. Nguyễn Trí Hiếu cũng cho rằng việc đánh thuế vàng là cần thiết, nhưng nên đánh trên phần chênh lệch giá mua - giá bán thay vì đánh trên tổng giá trị giao dịch để tránh tình trạng “thuế chồng thuế”. Ông cũng đề xuất áp dụng biểu thuế lũy tiến dựa trên mức lợi nhuận nhằm triệt tiêu động cơ đầu cơ trong ngắn hạn.

Với kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn trong nước, các chuyên gia đồng thuận rằng đánh thuế vàng là công cụ quan trọng để giảm đầu cơ, ổn định thị trường và điều tiết dòng vốn về các kênh đầu tư sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, quá trình triển khai cần được thiết kế chặt chẽ, thuận tiện và minh bạch, tránh gây xáo trộn lớn cho người dân và doanh nghiệp.