Trung Quốc đang nhìn thấy một cơ hội lịch sử. Chính sách thương mại thất thường của Tổng thống Mỹ Donald Trump, thâm hụt ngân sách khổng lồ và những đe dọa tới tính độc lập của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đang làm suy yếu đồng USD.
Đồng USD đã giảm khoảng 7% so với rổ tiền tệ thương mại kể từ tháng 1, ghi nhận khởi đầu năm tồi tệ nhất từ 1973. Ngược lại, đồng nhân dân tệ (NDT) – vốn được kiểm soát chặt chẽ – đã vươn lên mức cao nhất kể từ khi ông Trump tái đắc cử hồi tháng 11. Dòng vốn nước ngoài đổ vào Trung Quốc, nhiều Chính phủ cũng ráo riết tìm kiếm giải pháp thay thế cho đồng USD.
Thực ra, sự quan tâm này không mới, cũng như khát vọng quốc tế hóa NDT của Bắc Kinh. Lần đầu Trung Quốc thúc đẩy quốc tế hóa đồng tiền của mình là năm 2009, khi bắt đầu nới lỏng một số kiểm soát vốn. Nhưng đến năm 2015, cú sụp đổ thị trường chứng khoán và động thái phá giá tiền tệ đã kích hoạt làn sóng tháo vốn, buộc Bắc Kinh phải siết chặt trở lại, khiến tiến trình quốc tế hóa bị chặn đứng. Lần này, giới chức nước này quyết tâm vừa duy trì tiến bộ, vừa giữ quyền kiểm soát dòng vốn chặt chẽ hơn.
Bắc Kinh tin rằng một đồng NDT được chấp nhận rộng rãi toàn cầu sẽ giúp các nhà xuất khẩu tránh rủi ro từ biến động giá trị USD và giảm đe dọa từ các lệnh trừng phạt tài chính của Mỹ. Một số quan chức hy vọng doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài sẽ coi sự kiểm soát của Nhà nước không phải là rào cản, thậm chí có thể là điểm cộng.
Vài năm gần đây, Trung Quốc đã đạt những bước tiến đáng kể: Tỷ trọng NDT trong hóa đơn thương mại và cho vay quốc tế tăng lên, cùng mạng lưới hạ tầng tài chính ngoài đồng USD phát triển ấn tượng. Tuy nhiên, chính quyền cũng hiểu rằng cần nhiều động lực hơn để khuyến khích nước ngoài dùng NDT và đầu tư vào tài sản định giá bằng NDT.
Dẫu vậy, xét trên mọi thước đo, NDT vẫn chưa có sức hút mạnh. Dù đóng góp gần 1/5 hoạt động kinh tế toàn cầu, đồng tiền này chỉ chiếm 4% giá trị thanh toán quốc tế (so với 50% của USD) và chỉ 2% dự trữ ngoại hối của các Ngân hàng Trung ương (so với 58% của USD). Nguyên nhân lớn nằm ở việc Bắc Kinh kiểm soát chặt dòng vốn ra vào. Nhiều nhà kinh tế cho rằng quốc tế hóa NDT là điều khó khăn chừng nào những rào cản này còn tồn tại.
Tuy nhiên, nếu so với lịch sử: Sau khi trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới, Mỹ cũng mất hàng chục năm để USD trở nên thống trị. Trên mốc thời gian đó, Trung Quốc đang tiến nhanh đáng ngạc nhiên.
Thị phần NDT trong thanh toán quốc tế đã tăng gấp đôi kể từ 2022, chủ yếu nhờ những thay đổi trong nước. Việc tăng tỷ lệ thanh toán thương mại bằng NDT là bước quan trọng: hơn 30% thương mại hàng hóa và dịch vụ của Trung Quốc hiện dùng chính đồng nội tệ (so với 14% năm 2019). Trên 50% tổng doanh thu xuyên biên giới, gồm cả dòng vốn tài chính, nay được thanh toán bằng NDT – so với chưa đầy 1% năm 2010.
Theo chuyên gia Dinny McMahon của hãng tư vấn Trivium China (Bắc Kinh), mục tiêu cuối cùng của nhà hoạch định chính sách là tạo ra dòng lưu chuyển NDT ổn định trong và ngoài nước, từ đó thúc đẩy sử dụng NDT ở thị trường “ngoại” và giúp người nước ngoài dễ dàng tiếp cận.
Tháng 5 vừa qua, cơ quan quản lý yêu cầu các ngân hàng lớn đảm bảo ít nhất 40% cho vay hỗ trợ thương mại được thực hiện bằng NDT. Để tăng tính lưu thông, Trung Quốc muốn đối tác thương mại chấp nhận NDT như phương tiện thanh toán, đồng thời cung cấp các khoản nợ định giá bằng NDT như một “mồi câu”.
Một nghiên cứu của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ cho thấy sau các lệnh trừng phạt Nga năm 2022, các ngân hàng Trung Quốc đã gần như chuyển toàn bộ các khoản cho vay mới ở nước ngoài từ USD sang NDT (trước đó chỉ 15% bằng NDT), qua đó làm lượng nợ NDT đang lưu hành tăng gấp ba.
Chính phủ cũng áp dụng chiến lược tương tự với bảng cân đối của mình: Kể từ khi bắt đầu quốc tế hóa, Trung Quốc đã mở các đường hoán đổi tiền tệ trị giá 4,5 nghìn tỷ NDT (khoảng 630 tỷ USD) với 32 Ngân hàng Trung ương, tạo ra “tấm lưới an toàn” tài chính toàn cầu sánh ngang quy mô Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).
Mới chỉ một phần nhỏ trong số này được rút, nhưng ý tưởng là đảm bảo các nước luôn có thể tiếp cận NDT khi khủng hoảng, từ đó yên tâm vay mượn và giao dịch bằng đồng tiền này.
Cùng lúc, Trung Quốc đã hoàn thiện “hạ tầng đường ống” tài chính, cho phép giao dịch quốc tế mà không cần chạm tới hệ thống USD. Công cụ gồm đồng nhân dân tệ kỹ thuật số và các nền tảng thanh toán số ngoài ngân hàng (chẳng hạn quét mã QR trên các ứng dụng phổ biến tại châu Á).
Quan trọng nhất là hệ thống thanh toán quốc tế CIPS – tương tự SWIFT của phương Tây. Theo Josh Lipsky của Atlantic Council (Mỹ), vì các ngân hàng Trung Quốc có thể giao dịch ngoài SWIFT nên vai trò thực của NDT trong thanh toán quốc tế có lẽ còn bị đánh giá thấp.
Hơn 1.700 ngân hàng trên toàn cầu đã tham gia CIPS, tăng 1/3 so với trước cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine. Năm 2024, khối lượng giao dịch qua CIPS tăng kỷ lục 43%, đạt 175 nghìn tỷ NDT (24 nghìn tỷ USD). Trung Quốc cũng đã lập ngân hàng thanh toán NDT (gần như toàn bộ do các định chế Trung Quốc điều hành) tại 33 thị trường, trong đó có Thổ Nhĩ Kỳ và Mauritius mới gia nhập năm nay. Tháng 6, Trung Quốc bắt tay Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất để mở rộng mạng lưới CIPS sang Bắc Phi và Trung Đông.
Năm ngoái, hàng tỷ USD đã được giao dịch qua mBridge – nền tảng tiền kỹ thuật số xuyên biên giới do Trung Quốc phối hợp cùng một số Ngân hàng Trung ương khác xây dựng. Một quan chức Mỹ hồi tháng 1 cảnh báo, dù giá trị giao dịch còn nhỏ, nhưng “đã vượt ngưỡng mang ý nghĩa địa chính trị”.
Cơ quan quản lý Trung Quốc đã chỉ đạo các ngân hàng tăng cường sử dụng mBridge. Sức hút của hệ thống này rõ ràng: Tháng 8, một công ty tại Tân Cương đã dùng mBridge để trả cổ tức cho cổ đông nước ngoài.
Bước tiếp theo? Chính phủ Trung Quốc, vốn đang đẩy mạnh tự chủ trong các lĩnh vực then chốt, phải mở rộng hơn nữa cửa thị trường tài chính cho nhà đầu tư ngoại. Số hợp đồng tài chính cho phép nước ngoài giao dịch tại thị trường trong nước đã hơn gấp đôi trong năm nay; hạn ngạch đầu tư ra nước ngoài của nhà đầu tư trong nước cũng được nới.
Vài tháng tới có thể mang tính quyết định. Niềm tin vào USD suy giảm và bối cảnh vĩ mô thuận lợi đang củng cố nỗ lực của Bắc Kinh. Thị trường chứng khoán khởi sắc khiến nhà đầu tư ngoại có động lực nắm giữ tài sản NDT. Lãi suất giảm và giảm phát đẩy chi phí vay mượn trên thị trường “ngoại” xuống dưới 2% – mức thấp nhất từ 2013. Nhiều doanh nghiệp, kể cả nước ngoài, đang trên đà phát hành lượng kỷ lục trái phiếu “dim sum” (định giá bằng NDT) trong năm nay.
Bước đi an toàn tiếp theo của Trung Quốc là mở cửa thị trường vốn trong nước cho các nước bạn bè. Tháng 7, Hungary phát hành khoảng 5 tỷ NDT “trái phiếu gấu trúc” – thương vụ lớn nhất từ trước đến nay của một Chính phủ. Ngày 8/9, Financial Times đưa tin các công ty năng lượng Nga đã được bật đèn xanh để phát hành trái phiếu NDT. Kenya có thể sớm chuyển nợ USD đối với Trung Quốc sang NDT. Trong khi đó, Brazil đang cân nhắc đợt phát hành mới và quan chức Pakistan đã tới Bắc Kinh tìm kiếm nhà đầu tư.
Dù dư luận sôi động, giới chức Trung Quốc vẫn giữ tầm nhìn dài hạn. Trong một bài phát biểu lớn hồi tháng 6, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Trung Quốc Pan Gongsheng tuyên bố hệ thống tài chính toàn cầu đang trở nên “đa cực” và trong tương lai đồng USD sẽ phải cạnh tranh với các đồng tiền khác như NDT.
Bắc Kinh hy vọng sự cạnh tranh này đồng nghĩa họ không cần vội vã giảm phụ thuộc vào USD, cũng không phải nhanh chóng tự do hóa dòng vốn và tỷ giá. Nhân dân tệ hoàn toàn có thể trở thành một đồng tiền toàn cầu – nhưng mang “bản sắc Trung Quốc”.
Vương Vương - nguoiquansat.vn
Theo Thị trường tài chính
Bình luận
0 Bình luận