Đóng góp 29% GDP, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước vẫn chưa tương xứng với nguồn lực

Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) tiếp tục giữ vị trí then chốt trong những ngành, lĩnh vực trọng điểm, trọng yếu, thiết yếu của nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới - giai đoạn hội nhập sâu rộng và cạnh tranh toàn cầu, các doanh nghiệp nhà nước phải thực sự đổi mới, nâng cao năng lực quản trị, tăng tốc chuyển đổi số, phát huy vai trò dẫn dắt và thể hiện bản sắc quốc gia.

Phát triển doanh nghiệp nhà nước là nhiệm vụ chính trị

Tại hội thảo khoa học "Vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong các ngành trọng yếu của nền kinh tế: Góc nhìn từ ngành hàng không" vừa diễn ra chiều ngày 14/10, đồng chí Vũ Hồng Thanh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết, trong nhiều năm qua, DNNN đã đảm nhận vai trò “xương sống” ở nhiều lĩnh vực quan trọng như năng lượng, lương thực, giao thông vận tải… góp phần bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực, thông suốt vận tải và ổn định kinh tế vĩ mô.

“Đây là những công cụ điều tiết quan trọng để Nhà nước thực thi vai trò định hướng, can thiệp vào nền kinh tế khi cần thiết, bảo vệ đất nước và người dân khỏi những biến động của thị trường và thiên tai”, ông Thanh nhấn mạnh.

Hiện nay, cả nước có 671 doanh nghiệp nhà nước, trong đó 473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ. Tổng tài sản của khối này đạt hơn 5,6 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu gần 3 triệu tỷ đồng, tổng doanh thu khoảng 3,3 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế hơn 227 nghìn tỷ đồng, đóng góp trên 29% GDP của đất nước.

Từ góc nhìn chính trị - kinh tế, phát triển DNNN không chỉ là yêu cầu kinh tế mà còn là nhiệm vụ chính trị, gắn với xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong hội nhập quốc tế sâu rộng. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định rõ “phát triển DN Việt Nam lớn mạnh trở thành nòng cốt của kinh tế đất nước” trong việc xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ. Đặc biệt mục tiêu 2045, Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp hà nước có sứ mệnh đi đầu, “dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, hướng dẫn, cuốn hút, thúc đẩy các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác cùng phát triển”.

Hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực tiềm tàng

Dù nắm giữ nguồn lực lớn, nhưng hiệu quả hoạt động của nhiều DNNN vẫn chưa tương xứng. Ông Phùng Quốc Hiển, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội, chuyên gia tư vấn cao cấp Hội đồng Lý luận Trung ương, chỉ rõ: “Tuy tổng tài sản, vốn chủ sở hữu, doanh số tăng nhưng chuyển vốn của khối DNNN không cao, lợi nhuận trước thuế thấp, chưa tương xứng với nguồn lực tiềm tàng. Qua kiểm tra cho thấy một số DNNN đã vi phạm nguyên tắc quản trị, nguyên tắc tài chính, nguyên tắc công khai, minh bạch…”.

Ông Hiển cũng cho rằng trong bối cảnh cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại, đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu và sự phát triển nhanh của khoa học - công nghệ, các DNNN cần đổi mới mạnh mẽ về thể chế, cơ chế quản lý và chiến lược phát triển để tránh tụt hậu, thậm chí khủng hoảng.

“Để khẳng định vị trí, vai trò của DNNN trong những lĩnh vực quan trọng, xương sống của nền kinh tế trong giai đoạn tới, rất cần các giải pháp thiết thực, từ thống nhất nhận thức đến nâng cao hiệu quả, năng lực cạnh tranh”, ông nhấn mạnh.

Định vị bản sắc quốc gia và khẳng định thương hiệu Việt

Theo Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình, doanh nghiệp nhà nước không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn là “người định vị bản sắc quốc gia khi ra thế giới”.

“Trong số những thương hiệu lớn nhất Việt Nam, doanh nghiệp nhà nước chiếm tỉ trọng lớn nhất. Họ vừa góp phần bảo tồn, gìn giữ, phát huy bản sắc Việt, vừa để bản sắc ấy giúp họ đứng vững và phát triển”, ông nói.

Ông Bình cho rằng để phát huy vai trò đó, cần nâng cao nhận thức về bản sắc quốc gia trong hoạt động doanh nghiệp, song song với quản trị hiện đại, chuyển đổi số, phân cấp - phân quyền hợp lý và chọn đúng con người cho từng vị trí.

Nói đến Hàn Quốc là Samsung, nói đến Nhật Bản là Honda, vậy với Việt Nam, thương hiệu nào sẽ đại diện cho quốc gia?”. Có lẽ đã đến lúc cần có những tập đoàn mạnh, thương hiệu quốc gia đủ sức cạnh tranh và khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ kinh tế thế giới.

Chính phủ hiện đang xây dựng dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước, đặt ra mục tiêu hình thành một số tập đoàn, DNNN quy mô lớn có sức cạnh tranh quốc tế, hướng tới ít nhất 3 doanh nghiệp lọt vào nhóm 500 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất thế giới (Fortune Global 500) và 100% tập đoàn, tổng công ty nhà nước áp dụng nguyên tắc quản trị tiên tiến theo chuẩn mực OECD.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh: “Những mục tiêu này cần được triển khai đồng bộ, từ hoàn thiện cơ chế huy động và sử dụng vốn, phát huy hợp tác công tư, khuyến khích DNNN dẫn dắt chuỗi liên kết với tư nhân, đến thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, phát triển bền vững, gắn kinh tế với bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội.”

Ông cũng kỳ vọng trong lĩnh vực hàng không, một số DNNN như Vietnam Airlines hoàn toàn có thể vươn lên trở thành doanh nghiệp hàng đầu khu vực, đại diện cho hình ảnh Việt Nam trong không gian kinh tế toàn cầu.

Cũng tại hội thảo, các diễn giả đều đồng thuận rằng, doanh nghiệp nhà nước vẫn là lực lượng quan trọng của nền kinh tế, là công cụ để Nhà nước định hướng, điều tiết và dẫn dắt sự phát triển bền vững. Nhưng để xứng đáng với vị trí đó, DNNN phải đổi mới tư duy, quản trị hiện đại, nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định thương hiệu Việt trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số toàn cầu.