Góc nhìn chuyên gia: VinSpeed và THACO cùng muốn làm đường sắt cao tốc, đề xuất nào khả thi hơn?

Hai tỷ phú Việt ‘đặt cược’ vào tương lai hạ tầng

Là doanh nghiệp tư nhân đầu tiên chính thức đề xuất đầu tư đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, VinSpeed – công ty của tỷ phú Phạm Nhật Vượng, đã tạo dấu ấn mạnh mẽ với một đề xuất đầy tham vọng: đầu tư trực tiếp toàn tuyến, không sử dụng vốn công hay theo mô hình PPP truyền thống.

Theo đề xuất gửi Chính phủ ngày 14/5, VinSpeed cam kết tự thu xếp 20% tổng vốn, tương đương 12,27 tỷ USD (chưa bao gồm chi phí giải phóng mặt bằng), và kiến nghị Nhà nước cho vay ưu đãi phần còn lại 49,08 tỷ USD, với lãi suất 0% trong 35 năm.

Không dừng ở đó, VinSpeed đề xuất Nhà nước đảm nhận toàn bộ công tác giải phóng mặt bằng, đồng thời cam kết thi công và đưa toàn tuyến vào vận hành sau 5 năm, một lộ trình thi công táo bạo, chưa từng có tiền lệ trong các đại dự án hạ tầng quốc gia.

Không chỉ dừng lại ở hạ tầng đường sắt, VinSpeed còn kiến nghị một cơ chế được chỉ định làm nhà đầu tư các dự án đô thị, bất động sản tại khu vực phụ cận các nhà ga. Đây được xem là phần quan trọng trong chiến lược đầu tư theo mô hình TOD (Transit-Oriented Development) phát triển đô thị gắn liền với giao thông công cộng.

Đề xuất này cho thấy VinSpeed không chỉ hướng đến vận hành tuyến đường sắt tốc độ cao, mà còn nhắm đến khai thác hệ sinh thái giá trị gia tăng từ hành lang giao thông chiến lược, một mô hình đầu tư tổng thể, lâu dài và có chiều sâu, vốn đã được nhiều quốc gia phát triển áp dụng thành công.

Sau đề xuất tiên phong của VinSpeed, THACO – tập đoàn công nghiệp đa ngành do ông Trần Bá Dương sáng lập cũng chính thức nhập cuộc. Trong văn bản tới Chính phủ ngày 27/5, khác với đề xuất “một mình một đường” như VinSpeed, THACO chọn đi theo lộ trình pháp lý truyền thống: Lập dự án đầu tư và xin chấp thuận chủ trương theo quy định của Luật Đầu tư.

Trong đề án tài chính, THACO cam kết góp 20% tổng vốn (gần 12,27 tỷ USD) từ nguồn vốn chủ sở hữu và huy động trong nước. Phần còn lại khoảng 49 tỷ USD, sẽ được vay từ các tổ chức tín dụng trong và ngoài nước. Đáng chú ý, THACO kiến nghị Chính phủ bảo lãnh khoản vay khổng lồ này và hỗ trợ toàn bộ lãi suất trong suốt 30 năm, bằng tài sản hình thành từ chính dự án. Đây là một đề xuất táo bạo, cho thấy doanh nghiệp kỳ vọng cao vào tính khả thi thương mại của dự án nếu có sự "đỡ lưng" chính sách từ Nhà nước.

Theo đề xuất, THACO sẽ triển khai dự án theo hai giai đoạn, hướng tới hoàn tất toàn tuyến trong vòng 7 năm, một khung thời gian tham vọng với quy mô hạ tầng lớn chưa từng có. Trong phương án kinh doanh, doanh nghiệp đề xuất giá vé do Nhà nước phê duyệt, nhưng phải đảm bảo cân đối tài chính và tiến độ hoàn vốn, tạo hành lang đầu tư đủ hấp dẫn cho khu vực tư nhân.

Đặc biệt, THACO không chỉ dừng lại ở đường ray và tàu chạy. Tập đoàn mong muốn được ưu tiên phân bổ quỹ đất phát triển đô thị dọc tuyến theo mô hình TOD, phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng để khai thác hiệu quả hệ sinh thái đường sắt và tạo chuỗi giá trị liền mạch từ hạ tầng đến bất động sản, dịch vụ, hứa hẹn biến tuyến đường sắt cao tốc thành trục phát triển kinh tế mới.

Góc nhìn chuyên gia

Chia sẻ góc nhìn với chúng tôi, chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong (nguyên Trưởng phòng nghiên cứu kinh tế, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội), cho rằng: "Xét một cách tổng thể, từ năng lực thực thi đến thành tựu đã được kiểm chứng trong quá khứ, phương án của VinSpeed đang thể hiện nhiều tín hiệu tích cực và cho thấy sự chủ động rõ nét trong tiếp cận dự án".

Thứ nhất, về thực lực tài chính và kinh nghiệm triển khai các siêu dự án, Tập đoàn Vingroup là một thực thể đã được "thử lửa". Họ từng thành công với các dự án có quy mô lớn, tốc độ triển khai nhanh, từ bất động sản, thương mại, y tế, giáo dục cho đến sản xuất công nghiệp như VinFast – dự án ô tô và xe điện mang tầm quốc tế.

Thứ hai, bản thân phương án đầu tư của VinSpeed cũng thể hiện một cách tiếp cận bài bản và dài hạn. Việc đề xuất đầu tư trực tiếp toàn tuyến mà không qua hình thức PPP truyền thống hay phụ thuộc vào vốn công, đồng thời cam kết lo 20% vốn bằng nguồn lực tự thân, là một tín hiệu rất mạnh mẽ về năng lực nội tại. Đáng chú ý, việc kiến nghị Nhà nước cho vay ưu đãi phần còn lại với lãi suất 0% không chỉ là một đòn bẩy tài chính, mà còn cho thấy tầm nhìn chiến lược và mức độ tính toán kỹ lưỡng của doanh nghiệp.

Thứ ba, phải thừa nhận rằng về mặt uy tín cá nhân và thương hiệu ở tầm khu vực, thậm chí quốc tế, ông Phạm Nhật Vượng và hệ sinh thái Vingroup đang có lợi thế rất lớn, được cộng đồng quốc tế đánh giá rất cao. Đây là yếu tố quan trọng trong việc tạo niềm tin với Nhà nước, nhà đầu tư, tổ chức tín dụng cũng như người dân, những đối tượng sẽ gắn bó trực tiếp với tuyến đường sắt này trong hàng chục năm tới.

Vị chuyên gia cho rằng, với đặc thù là một tập đoàn công nghiệp phát triển mạnh trong lĩnh vực sản xuất, THACO có thể sẽ cần thêm thời gian để tích lũy kinh nghiệm thực tiễn trong triển khai các dự án hạ tầng tầm quốc gia, một lĩnh vực có yêu cầu đặc biệt cao về tính đồng bộ, quy mô và khả năng phối hợp tổng thể.

Đặc biệt, liên quan đến cấu trúc tổ chức, ông Phong bày tỏ lo ngại về mô hình công ty cổ phần mà THACO đề xuất. Theo ông, khi dự án được triển khai dưới hình thức công ty cổ phần, có thể dẫn đến việc trách nhiệm bị phân tán, tiềm ẩn nguy cơ thiếu sự tập trung trong điều hành và phối hợp, dễ xảy ra tình trạng "cha chung không ai khóc", nghĩa là trách nhiệm bị phân tán, nguy cơ tranh công, đổ lỗi rất cao. Điều này có thể ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả của một dự án hạ tầng phức tạp.

Ở chiều ngược lại, mô hình điều hành tập trung, với trách nhiệm được gắn liền rõ ràng với một cá nhân cụ thể, thường được đánh giá là có thể mang lại sự linh hoạt, nhất quán và tốc độ trong quá trình ra quyết định. Với những dự án hạ tầng lớn, đòi hỏi tiến độ và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, đây có thể là một yếu tố thuận lợi giúp tăng hiệu quả triển khai và giám sát thực hiện.

"Chúng ta thấy rõ nhất bài học từ dự án đường sắt trên cao trước đây, khi “5 cha 3 mẹ” cùng tham gia nhưng cuối cùng bảo dưỡng mỗi bên một kiểu, dẫn đến rất nhiều bất cập. Công nghệ và tiêu chuẩn không đồng nhất càng làm phức tạp thêm vấn đề vận hành và bảo trì. Vì vậy, một tổng công trình sư có năng lực, tầm nhìn và chịu trách nhiệm toàn diện sẽ đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng, đồng bộ, tạo nên thành công cho dự án", ông Phong nhận định.

TS Nguyễn Minh Phong kiến nghị, Chính phủ và các bộ ngành cần nhanh chóng thiết lập một hệ thống tiêu chí toàn diện, chặt chẽ, minh bạch để đánh giá, nhận định và quyết định phương án chọn chủ đầu tư

Đề xuất 5 tiêu chí 'vàng' chọn chủ đầu tư

Trong bối cảnh chưa từng có tiền lệ cho tư nhân làm chủ đầu tư các dự án đường sắt, việc đánh giá năng lực nhà đầu tư hiện nay vẫn chủ yếu dựa trên những thành tích và dấu ấn trong quá khứ. TS Nguyễn Minh Phong kiến nghị: Chính phủ và các bộ ngành cần nhanh chóng thiết lập một hệ thống tiêu chí toàn diện, chặt chẽ, minh bạch để đánh giá, nhận định và quyết định phương án chọn chủ đầu tư, dù là chỉ định hay đấu thầu, nhằm đảm bảo lựa chọn được nhà đầu tư tư nhân Việt Nam thực sự năng lực, uy tín và cam kết với dự án trọng điểm quốc gia.

Nêu quan điểm, TS Nguyễn Minh Phong cho rằng, hệ tiêu chí đánh giá năng lực nhà đầu tư tư nhân nên bao gồm 5 yếu tố sau:

-Là doanh nghiệp Việt Nam: Ưu tiên doanh nghiệp nội địa để đảm bảo phát triển năng lực trong nước, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 57 và 68.

-Tài chính mạnh, minh bạch: Phải có nguồn lực tài chính thực sự vững vàng, khả năng huy động vốn rõ ràng và minh bạch để tránh rủi ro tài chính, đảm bảo dự án không bị đình trệ vì thiếu vốn.

-Kinh nghiệm thực tiễn liên quan: Không chỉ về xây dựng mà còn về vận hành, quản lý dự án quy mô lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực hạ tầng giao thông, vận tải hoặc các lĩnh vực tương đồng.

-Uy tín trong nước và quốc tế: Thể hiện qua các dự án đã thực hiện, phản hồi từ đối tác, khả năng cam kết và thực hiện đúng tiến độ, đảm bảo chất lượng.

-Cơ chế quản lý và tổ chức dự án rõ ràng: Doanh nghiệp phải có phương án quản lý dự án bài bản, có tiêu chí, cam kết về tiến độ, chất lượng, trách nhiệm và quyền lợi của các bên liên quan. Phải minh bạch về vai trò, trách nhiệm, cũng như quy trình kiểm tra giám sát trong suốt quá trình triển khai.

"Nếu xây dựng được bộ tiêu chí bài bản, rõ ràng và khách quan như vậy, Chính phủ và các bộ ngành sẽ có căn cứ khoa học để lựa chọn nhà đầu tư một cách công bằng, hiệu quả, đồng thời tránh tình trạng dựa vào quan hệ hay đánh giá cảm tính, qua đó góp phần tạo ra tiền lệ tốt cho các dự án tư nhân lớn khác trong tương lai", ông Phong nhận định.

Điều này cũng giúp doanh nghiệp định hướng rõ ràng, từ đó nâng cao năng lực, chuẩn bị kỹ càng hơn để đủ tiêu chuẩn nhận các dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia.

Không có lần thử nào là hoàn hảo ngay từ đầu, nhưng chỉ khi có sự mạnh dạn giao trọng trách, tạo cơ hội cho doanh nghiệp trong nước làm chủ dự án, thì mới có thể xây dựng nên các tập đoàn kinh tế lớn mạnh, đủ sức cạnh tranh và phát triển lâu dài.

Không giao việc lớn, lấy đâu ra doanh nghiệp lớn?

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, TS Nguyễn Minh Phong cho hay: Việc một doanh nghiệp tư nhân nội địa làm chủ toàn bộ chuỗi giá trị của dự án đường sắt là hoàn toàn khả thi, thậm chí rất hiệu quả nếu được tổ chức và quản lý đúng cách.

"Các nước phát triển như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, và Trung Quốc đều có những ví dụ điển hình, trong đó các tập đoàn tư nhân lớn như Samsung, hay những công ty hàng đầu trong ngành công nghiệp quốc phòng đã thể hiện sự thành công vượt trội so với các doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực công nghệ cao, hạ tầng trọng điểm", ông Phong nói.

Ở những nền kinh tế này, vai trò doanh nghiệp tư nhân được đề cao, họ có đủ tiềm lực tài chính, quản trị và kinh nghiệm chuyên sâu để đảm nhận dự án lớn, phức tạp mà không phải phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ trực tiếp của nhà nước. Điều quan trọng là phải có sự cam kết rõ ràng, trách nhiệm cá nhân, và đặc biệt là tinh thần đổi mới, sáng tạo trong quản lý, vận hành.

Quan trọng nhất là phải thể hiện đúng tinh thần Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68, tức là phải ưu tiên giao các dự án lớn cho doanh nghiệp trong nước, để khuyến khích sự phát triển bền vững và tạo ra chuỗi giá trị nội địa vững mạnh.

"Không có lần thử nào là hoàn hảo ngay từ đầu, nhưng chỉ khi có sự mạnh dạn giao trọng trách, tạo cơ hội cho doanh nghiệp trong nước làm chủ dự án, thì mới có thể xây dựng nên các tập đoàn kinh tế lớn mạnh, đủ sức cạnh tranh và phát triển lâu dài", ông Phong nhìn nhận.

Vì thế, theo TS Nguyễn Minh Phong, bài học lớn nhất từ quốc tế chính là: Ưu tiên trao quyền và trách nhiệm cho doanh nghiệp tư nhân nội địa, đồng thời xây dựng một khung pháp lý minh bạch, ổn định để doanh nghiệp có thể tự tin đầu tư, vận hành và phát triển dự án dài hạn. Đây cũng chính là chìa khóa để dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam thành công và mang lại lợi ích tối đa cho đất nước.

Hồng Gấm - nguoiquansat.vn

Theo Kiến thức Đầu tư