Chuyên gia kinh tế nhận định, Đông Nam Á không chỉ giúp các doanh nghiệp Trung Quốc bù đắp tác động của giảm phát kéo dài trong nước, mà còn đóng vai trò như “vùng đệm” trước những căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và phương Tây do Mỹ dẫn đầu.
Tưởng như các chính sách thuế nhập khẩu từ Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ giáng đòn mạnh vào doanh nghiệp của ông Gong Yongqiang – chủ một công ty chuyên xuất khẩu đồ trang trí Giáng sinh từ Trung Quốc. Nhưng thực tế, kể từ tháng 5, các nhà máy của ông đã phải hoạt động hết công suất.
Doanh số năm 2024 của Yiwu Sihai Christmas Crafts – công ty của ông Gong – dự kiến tăng 20% nhờ vào nhu cầu bất ngờ đến từ các nước Đông Nam Á, đặc biệt là Indonesia và Malaysia. Để phù hợp hơn với thị hiếu người tiêu dùng trong khu vực, ông Gong cho biết công ty đã thiết kế lại khuôn mặt ông già Noel để trông "hiền hậu" hơn, đồng thời thay đổi trang phục theo từng thị trường.
"Với đà này, có khả năng Đông Nam Á sẽ sớm vượt Mỹ về quy mô thị trường của chúng tôi", ông nói từ thành phố Nghĩa Ô (Yiwu), một trung tâm bán buôn lớn ở miền Nam Trung Quốc. Dù hiện tại khu vực này chỉ chiếm chưa đến 10% doanh thu của công ty, so với khoảng 15% từ thị trường Mỹ, xu hướng chuyển dịch đã bắt đầu rõ rệt.
Tăng tốc khai thác thị trường Đông Nam Á
Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đã để mắt đến Đông Nam Á từ lâu, nhờ tầng lớp trung lưu ngày càng tăng và sức mua cải thiện. Nhưng căng thẳng thương mại leo thang trong nhiệm kỳ đầu của ông Donald Trump đã khiến quá trình này tăng tốc. Một số công ty còn thiết lập dây chuyền sản xuất tại ASEAN để lách thuế cao khi xuất hàng sang Mỹ.
Dù chính quyền ông Trump từng cáo buộc đây là hành vi “lách thuế trá hình”, thực tế cho thấy các doanh nghiệp Trung Quốc đang chiếm lĩnh ngày càng nhiều thị phần tại ASEAN – từ hàng tiêu dùng, đồ gia dụng đến xe điện.
Tại Indonesia, 4 trong 5 xe điện bán ra là của các thương hiệu Trung Quốc như BYD và Chery. Thương hiệu kem Aice thuộc sở hữu của tập đoàn sữa Mengniu (Trung Quốc) hiện đứng đầu thị trường Indonesia và đứng thứ hai tại Philippines.
“Giờ đây, không còn là thép, hóa chất, xi măng hay tấm năng lượng mặt trời nữa. Hàng tiêu dùng Trung Quốc mới là xu hướng nổi bật”, ông Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á tại ngân hàng HSBC, nhận định với Nikkei.
Tuy nhiên, làn sóng hàng Trung Quốc cũng đang vấp phải phản ứng từ nhiều quốc gia trong khu vực, khi các Chính phủ và doanh nghiệp nội địa lo ngại nguy cơ bị lấn át, gây mất việc làm và ảnh hưởng tới ngành sản xuất trong nước.
Indonesia đã cấm TikTok xử lý thanh toán trực tuyến vì lo ngại độc quyền. Hiệp hội dệt may nước này cũng cảnh báo nguy cơ sa thải hàng loạt nếu không ngăn được làn sóng hàng giá rẻ từ Trung Quốc hay Thái Lan đã bắt đầu áp thuế VAT 7% với hàng giá rẻ nhập khẩu. Thứ trưởng Tài chính Thái Lan, ông Julapun Amornvivat, cho biết nguyên nhân chính là do hàng giá rẻ từ Trung Quốc đã và đang gây tổn hại nghiêm trọng cho các nhà sản xuất nội địa.
Các nhà sản xuất Trung Quốc từ lâu đã quan tâm đến thị trường Đông Nam Á – từ các thương hiệu điện thoại như Xiaomi, Oppo cho đến các hãng đồ gia dụng như Hisense. Sự hiện diện này tăng vọt kể từ sau cuộc chiến thương mại dưới thời Tổng thống Trump, khi nhiều công ty Trung Quốc chuyển dây chuyền sản xuất sang khu vực để né tránh các mức thuế trừng phạt.
Theo số liệu chính thức, kể từ năm 2020, ASEAN đã vượt qua Liên minh châu Âu và Mỹ để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc – dù châu Âu vẫn là thị trường xuất khẩu đơn lẻ lớn nhất.
“Chúng tôi tăng trưởng cực kỳ nhanh tại đây”, thương nhân Trung Quốc Alan Peng chia sẻ với Nikkei từ Jakarta. Sau khi đóng cửa cửa hàng tại Thâm Quyến vào năm 2020, ông chuyển sang bán sạc USB và dây cáp điện thoại qua TikTok tại Indonesia từ năm 2021 – nơi người tiêu dùng ngày càng có nhu cầu nâng cấp thiết bị nhờ thu nhập tăng cao.
Peng cho rằng sự thịnh vượng đang lên tại Indonesia một phần đến từ dòng tiền đầu tư mạnh mẽ từ Trung Quốc. Ngày càng nhiều nhà hàng tại đây phục vụ thực đơn bằng tiếng Trung. Thương hiệu đồ ăn nhanh Mixue Ice Cream & Tea – nổi tiếng với món trà hoa nhài và kem giá chỉ khoảng 1 USD – hiện thu hút đông đảo giới trẻ Indonesia đến thưởng thức và chụp ảnh “check-in”.
“Ở nhiều khía cạnh, Indonesia hiện tại giống Trung Quốc cách đây 10 năm. “Người dân có nhiều thời gian rảnh hơn để mua sắm và cũng sẵn sàng chi tiêu hơn”, Peng nói.
Li Jianggan, nhà sáng lập kiêm CEO của quỹ đầu tư mạo hiểm Momentum Works có trụ sở tại Singapore, cho biết làn sóng doanh nghiệp Trung Quốc mở rộng ra nước ngoài đã gia tăng đáng kể kể từ năm 2022 — thời điểm nền kinh tế trong nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi các biện pháp kiểm soát dịch kéo dài.
Suy thoái kinh tế tại Trung Quốc, vốn trầm trọng thêm bởi thị trường bất động sản lao dốc và tình trạng việc làm ảm đạm, đang ngày càng ăn sâu. Theo ông Li, chỉ số giảm phát GDP của Trung Quốc đã âm liên tục trong 9 quý — một dấu hiệu cho thấy nền kinh tế đang rơi vào tình trạng trì trệ kéo dài, từ đó càng thúc đẩy các doanh nghiệp phải mở rộng ra thị trường nước ngoài để tìm kiếm tăng trưởng.
“Đông Nam Á trở nên hấp dẫn với nhiều doanh nghiệp Trung Quốc vì những thị trường này nhìn chung có mức độ cạnh tranh thấp hơn nhiều so với Trung Quốc”, ông nói.
Chuyên gia kinh tế Trinh Nguyen từ ngân hàng Natixis (Pháp) nhận định, Đông Nam Á không chỉ giúp các doanh nghiệp Trung Quốc bù đắp tác động của giảm phát kéo dài trong nước, mà còn đóng vai trò như “vùng đệm” trước những căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và phương Tây do Mỹ dẫn đầu.
“Trung Quốc đang rất cần một bước chuyển chiến lược. Và Đông Nam Á là lựa chọn dễ dàng nhất: Chuỗi cung ứng ngắn hơn, lại là một trong những khu vực tăng trưởng nhanh nhất thế giới”, bà nói.
Nhiều doanh nhân Trung Quốc đã có mặt tại ASEAN cho biết họ đang có kế hoạch mở rộng sản xuất trong khu vực để tự bảo vệ trước những biến động khó lường từ chính sách thương mại của ông Trump.
Theo dữ liệu từ công ty nghiên cứu Rhodium Group (Mỹ), trong giai đoạn 2018–2021, đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Trung Quốc vào lĩnh vực sản xuất tại ASEAN đạt trung bình khoảng 10 tỷ USD mỗi năm – gấp hơn ba lần so với mức trung bình giai đoạn 2014–2017. Riêng ba nước Indonesia, Việt Nam và Thái Lan đã thu hút hơn 74% tổng lượng đầu tư từ 2018 đến 2024.
Đáng chú ý, các lĩnh vực như thiết bị gia dụng và đồ nội thất – vốn bị Mỹ áp thuế nhập khẩu ở mức hai con số – đã chứng kiến dòng vốn tăng mạnh, từ mức trung bình 240 triệu USD/năm (2014–2017) lên 560 triệu USD/năm trong giai đoạn 2018–2021.
“Dù phần lớn các khoản đầu tư này vẫn hướng tới xuất khẩu, một phần không nhỏ cũng nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa đang tăng lên tại các quốc gia Đông Nam Á”, hai chuyên gia Armand Meyer và Agatha Kratz từ Rhodium Group nhận định.
Trong khi đó, Mỹ – sau khi nâng thuế với toàn bộ hàng hóa Trung Quốc lên mức cao kỷ lục 145% hồi tháng 4 – đã bất ngờ giảm mức thuế này xuống còn 30% trong 90 ngày vào tháng trước, trong bối cảnh hai bên đang tiếp tục đàm phán. Tuy nhiên, mức thuế này vẫn cao hơn đáng kể so với các nước khác, vốn chỉ phải chịu thuế khoảng 10%.
Tại một triển lãm do Hiệp hội Dầu khí Indonesia tổ chức, ông Kevin Jiang – quản lý tại công ty thiết bị khai thác dầu khí Tianjin Victory – cho biết công ty đang tích cực tìm kiếm các thị trường mới để giảm sự phụ thuộc vào khách hàng Mỹ, vốn chiếm tới một nửa doanh thu.
“Chính sách thuế của ông Trump buộc chúng tôi phải mở rộng thị trường. Indonesia, với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, là thị trường đầy tiềm năng”, ông Jiang nói với Nikkei.
Ông Rene De Jong, chủ sở hữu công ty nội thất ngoài trời Resysta AV, cũng không đặt kỳ vọng rằng ông Trump sẽ xóa bỏ các mức thuế đã áp lên hàng hóa Trung Quốc. Với hai cơ sở sản xuất tại Quảng Đông (Trung Quốc) và Indonesia, ông cho biết đang có kế hoạch tăng gấp ba sản lượng tại Indonesia để tránh rủi ro từ chính sách thương mại khó lường.
“Tất cả mọi người đang áp dụng chiến lược ‘Trung Quốc cộng một’. Giờ đây, điều đó hợp lý hơn bao giờ hết. Ngay cả khi ông ấy tuyên bố xóa thuế vào ngày mai, bạn có nghĩ là ai còn tin không?”, ông nói.
Một trong những doanh nghiệp lớn nhất Trung Quốc trong lĩnh vực tủ bếp – GoldenHome – đã chuyển sản xuất sang Đông Nam Á từ năm 2019. Công ty thành lập nhà máy tại Samut Prakan, Thái Lan, nhằm tránh các mức thuế cao của Mỹ đối với hàng Trung Quốc. Theo ông Pan Xiaozhen, Giám đốc điều hành công ty, phần lớn linh kiện như cánh cửa, bản lề, ray kéo… đều được sản xuất ngay tại Thái Lan thay vì nhập từ Trung Quốc.
GoldenHome vừa khai trương cửa hàng lớn tại Malaysia vào tháng trước nhằm đáp ứng nhu cầu đang tăng mạnh trong khu vực. Ông Pan cho biết công ty đã tạm hoãn kế hoạch mở rộng thêm ở Mỹ, dù mới mở dây chuyền lắp ráp đầu tiên tại Cedar Hill, bang Texas vào tháng Ba. “Nếu Malaysia được hưởng mức thuế thấp hơn từ Mỹ, chúng tôi có thể chuyển thêm công suất sản xuất sang đó”, ông nói.
Liệu đã sẵn sàng?
Dù làn sóng chuyển dịch sản xuất khỏi Trung Quốc đang gia tăng do ảnh hưởng từ chính sách thuế của Mỹ dưới thời ông Trump, không phải doanh nghiệp nào cũng sẵn sàng “xuống tiền” tại Đông Nam Á.
Ông Gong Yongqiang – chủ công ty Yiwu Sihai Christmas Crafts – cho biết ông không có kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất sang các quốc gia nào trong khu vực, vì tổng chi phí sản xuất tại Trung Quốc hiện vẫn khá cạnh tranh. Dù chi phí lao động ở Đông Nam Á thường rẻ hơn, ông cho rằng vẫn tồn tại nhiều rào cản.
“Việc quản lý lao động địa phương rất khó khăn. Chúng tôi nghe nói họ thường không chịu làm thêm giờ. Hơn nữa, vốn đầu tư từ Trung Quốc cũng không được chào đón ở nhiều nơi trên thế giới”, ông nói.
Tại Manila, ông Dee Xie – một thương nhân chuyên nhập phụ kiện điện thoại như tai nghe và bán tại Philippines và Indonesia – chia sẻ rằng biên lợi nhuận công ty ông đã giảm xuống dưới 20%, gần như chỉ còn một nửa so với thời điểm bắt đầu kinh doanh vào năm 2017.
Mặc dù môi trường thương mại hiện tại đầy biến động, ông Xie khẳng định sản xuất tại Trung Quốc vẫn hiệu quả hơn đáng kể so với các nơi khác. “Phần lớn linh kiện vẫn được cung cấp bởi các nhà sản xuất Trung Quốc, ngay cả khi khâu lắp ráp cuối cùng diễn ra ở nước khác”.
“Không nơi nào có thể vượt qua chất lượng hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc. Càng nhiều đối thủ Trung Quốc gia nhập thị trường, chúng tôi càng phải tạo ra sự khác biệt để tồn tại”, ông Xie nhấn mạnh.
Tham khảo Nikkei
Minh Lan - nguoiquansat.vn
Theo Thị trường tài chính
Bình luận
0 Bình luận