Luật Thương mại điện tử: Hoàn thiện khung pháp lý cho 'xuất nhập khẩu trực tuyến'

Ngày 10/12/2025, Quốc hội đã thông qua Luật Thương mại điện tử, trong đó có nhiều quy định quan trọng liên quan trực tiếp đến hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới.

Theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), Luật Thương mại điện tử có một chương riêng về thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài. Trong đó, Luật xác định rõ nền tảng thương mại điện tử có hoạt động tại Việt Nam, không chỉ dựa trên tiêu chí vị trí đặt máy chủ như trước đây, mà dựa vào mức độ tham gia thị trường và mức độ hướng tới người tiêu dùng Việt Nam.

Một số dấu hiệu nhận diện được luật quy định như: Nền tảng có giao diện tiếng Việt, sử dụng tên miền ".vn", hoặc đạt một ngưỡng giao dịch nhất định với người mua tại Việt Nam. Trên cơ sở xác định đối tượng, Luật yêu cầu nền tảng thương mại điện tử nước ngoài phải có hiện diện hợp pháp tại Việt Nam.

Cụ thể, nền tảng thương mại điện tử nước ngoài phải đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước và tùy theo mô hình hoạt động, phải thành lập pháp nhân tại Việt Nam hoặc chỉ định pháp nhân theo ủy quyền. Trường hợp không thành lập pháp nhân theo cam kết quốc tế, luật quy định bắt buộc ký quỹ tại ngân hàng ở Việt Nam, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính và trách nhiệm bồi thường. Quy định về hiện diện hợp pháp nhằm giúp hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới có "địa chỉ" rõ ràng, tạo thuận lợi cho công tác quản lý.

Luật cũng tăng cường trách nhiệm của nền tảng đối với người bán nước ngoài. Theo đó, nền tảng phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định của pháp luật; đại diện của nền tảng thương mại điện tử nước ngoài có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tranh chấp của người mua Việt Nam liên quan đến người bán nước ngoài; đồng thời, người bán nước ngoài phải chịu trách nhiệm tương đương với người bán trong nước. Đây là những quy định nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam.

"Trong bối cảnh thời gian qua xuất hiện nhiều nền tảng nước ngoài vào Việt Nam với tốc độ tăng trưởng nhanh, Luật Thương mại điện tử sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm của nền tảng và người bán nước ngoài, qua đó bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người mua trong nước", đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số khẳng định.

Bên cạnh đó, Luật quy định chặt chẽ hơn về xác thực người bán và kiểm soát hàng hóa xuyên biên giới. Người bán nước ngoài cũng phải thực hiện xác thực danh tính điện tử bằng các giấy tờ hợp pháp theo quy định; nền tảng có trách nhiệm kiểm soát nội dung hàng hóa, ngăn chặn hàng giả, hàng lậu, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và tiếp nhận, xử lý hàng hóa theo đúng cam kết.

Một điểm nhấn quan trọng khác là minh bạch dữ liệu giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới. Theo đó, dữ liệu hàng hóa phải được lưu trữ tối thiểu 1 năm, dữ liệu hợp đồng và giao dịch tối thiểu 3 năm, cho phép người bán truy cập và tải dữ liệu hợp đồng, đồng thời phải kết nối và báo cáo thông qua Hệ thống quản lý hoạt động thương mại điện tử quốc gia.

Luật cũng lần đầu tiên đưa vào quản lý các mô hình mới như livestream bán hàng và tiếp thị liên kết (affiliate), áp dụng cho cả hoạt động trong nước và xuyên biên giới. Các hoạt động này phải thực hiện xác thực, lưu trữ hình ảnh và âm thanh tối thiểu 1 năm, dừng phát hoặc gỡ bỏ khi có vi phạm, và cung cấp thông tin theo yêu cầu của cơ quan quản lý.

Việt Nam hướng tới trở thành trung tâm xuất khẩu thương mại điện tử của khu vực

Theo số liệu của Bộ Công Thương, năm 2025, thương mại điện tử đang trở thành một trong những lĩnh vực tăng trưởng nhanh nhất của nền kinh tế, với mức dự kiến trên 25%. Quy mô thương mại điện tử cán mốc 31 tỷ USD và chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng.

Việt Nam giữ vững vị trí trong Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới và đứng thứ 3 về quy mô thị trường ở ASEAN (sau Indonesia và Thái Lan). Giai đoạn 2026-2030 được đánh giá là thời điểm then chốt để Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm xuất khẩu thương mại điện tử của khu vực, đòi hỏi chiến lược toàn diện về nền tảng, chính sách và tư duy phát triển.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhìn nhận, hiện nay, quy mô thương mại điện tử của Việt Nam đã đạt khoảng 31 tỷ USD, song giá trị xuất nhập khẩu trực tuyến mới vào khoảng 4,1 tỷ USD, tương đương 12-13%, vẫn còn khá khiêm tốn trong tổng giá trị thương mại điện tử.

Về quy mô, thương mại điện tử xuyên biên giới toàn cầu hiện được dự báo đạt xấp xỉ 800 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng 25-30%/năm, tập trung chủ yếu tại các thị trường lớn, đặc biệt là khu vực châu Á, nơi có sự tăng trưởng mạnh. Đối với Việt Nam, doanh thu từ hoạt động này hiện mới đạt khoảng 5 tỷ USD, song dư địa tăng trưởng còn rất lớn, phụ thuộc vào mức độ quan tâm và tham gia của doanh nghiệp cũng như các hiệp hội ngành hàng.

Những ngành hàng có lợi thế trong thương mại điện tử xuyên biên giới hiện nay chủ yếu là các sản phẩm phục vụ tiêu dùng như thời trang, phụ kiện, mỹ phẩm, đồ dùng cá nhân hóa. Bên cạnh đó, một số sản phẩm có giá trị lớn như máy móc, phụ tùng, nguyên phụ liệu cũng có lượng giao dịch đáng kể trên các nền tảng trực tuyến, dù hình thức kết nối trực tiếp vẫn chiếm tỷ trọng cao hơn.

Một xu hướng đáng chú ý là sự chuyển dịch mô hình, từ gia công thuần túy (OEM) sang bán hàng trực tiếp cho người tiêu dùng (B2C). Mô hình này giúp doanh nghiệp gia tăng biên lợi nhuận, tiếp cận trực tiếp người mua, thu thập phản hồi và dữ liệu thị trường, từ đó hoàn thiện sản phẩm, điều chỉnh giá bán và cá nhân hóa theo nhu cầu người tiêu dùng.

Cũng theo ông Hải, trong thương mại điện tử xuyên biên giới, logistics đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Hàng hóa thường có đặc điểm số lượng đơn nhiều nhưng quy mô nhỏ, đòi hỏi hệ thống logistics và thủ tục hải quan linh hoạt. Các giải pháp như kho ngoại quan, khu thương mại tự do sẽ hỗ trợ rút ngắn thời gian xử lý hàng hóa tại biên giới. Đồng thời, sự kết hợp hiệu quả giữa các nhà vận chuyển ở chặng đầu, chặng giữa và chặng cuối, trong đó chặng cuối chủ yếu là các doanh nghiệp logistics nội địa, sẽ tạo nên dòng chảy hàng hóa thông suốt.

Cùng với đó, xu hướng AI-commerce đang nổi lên nhanh chóng, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong thương mại điện tử, giúp cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm và nâng cao giá trị cho người tiêu dùng, qua đó thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển mạnh hơn.

Tuy nhiên, ông Trần Thanh Hải nhìn nhận hoạt động này cũng đối mặt với nhiều thách thức: Rào cản thủ tục tại biên giới; vấn đề kiểm soát, thu thuế với hàng hóa giá trị nhỏ nhưng số lượng lớn; nguy cơ gian lận, lộ lọt thông tin; khó khăn trong khiếu nại, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; hạn chế về nhân lực có khả năng tiếp thị và giao dịch xuyên biên giới; cũng như chi phí marketing và nghiên cứu thị trường nước ngoài.

Một nội dung đặc biệt quan trọng cần được lưu ý là logistics ngược, bao gồm các hoạt động đổi trả, thu hồi, tái chế, tiêu hủy. Đây là "dòng chảy thầm lặng" nhưng có tác động lớn đến uy tín người bán, trải nghiệm khách hàng và chi phí vận hành, đặc biệt trong mô hình B2C. Chi phí logistics ngược hiện có thể chiếm 5-15% tổng chi phí logistics, nhất là đối với các ngành như thời trang, điện tử, mỹ phẩm.

Do đó, khi xây dựng chiến lược tham gia thương mại điện tử xuyên biên giới, doanh nghiệp Việt Nam cần sớm tính đến logistics ngược như một phần trong hệ thống vận hành. Việc đầu tư từ sớm sẽ giúp giảm chi phí dài hạn, nâng cao sự hài lòng của khách hàng, thúc đẩy mua sắm lặp lại và đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, bền vững của những thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Australia.