Mùa lội bùn để nhặt 'vàng' của người dân Phụ Dực - Hưng Yên: Trồng thứ quả đặc biệt bậc nhất, thu nhập cao gấp nhiều lần trồng lúa

Thời điểm này tạ xã Phụ Dực (Hưng Yên, trước đây thuộc huyện Quỳnh Phụ, Thái Bình) lại phủ lên màu xanh đặc trưng của những thảm lá ấu. Vùng quê này đang vào mùa vụ nhộn nhịp nhất trong năm chính là mùa thu hoạch củ ấu, thứ nông sản tưởng bình dị mà đang dần trở thành nguồn thu đáng kể của người dân. Việc thu hoạch này thường bắt đầu từ khoảng tháng 9 âm lịch (tức tầm cuối tháng 10 - đầu tháng 11 dương lịch) và kéo dài đến hết tháng 12 âm lịch.

Ấu là cây thủy sinh quen thuộc của vùng trũng Bắc Bộ. Người dân trồng bằng dây hoặc củ giống vào tháng 2 hoặc tháng 7 âm lịch. Chỉ cần dúi xuống lớp bùn, cây bén rễ rồi nổi dần lên theo mực nước, trải thành những tấm lá hình lục lăng đẹp mắt. Hoa ấu nhỏ, trắng, sau khi thụ phấn sẽ lặn xuống nước, kết thành những củ ấu mập mạp, bùi ngọt, là thứ quà quê gắn bó với tuổi thơ của nhiều người.

Điều thú vị là dù về mặt sinh học ấu là quả do phát triển từ hoa ấu, thụ phấn rồi đậu quả nhưng hần “quả” của ấu mọc chìm dưới bùn nên người dân vẫn gọi là “củ ấu”. Cách gọi dân gian này như một nét đặc trưng đã ăn sâu vào thói quen và ngôn ngữ vùng quê Việt.

Ấu sinh trưởng nhanh, chỉ khoảng 3 tháng sau khi xuống giống là có thể hái lứa đầu tiên, sau đó cứ 10 ngày thu một đợt, kéo dài suốt 4 tháng. Mỗi gốc cho 5-7 củ; mỗi sào có thể cho 2-3 tạ, bán với giá 10.000-14.000 đồng/kg, mức thu nhập ổn định và cao hơn cấy lúa nhiều lần.

Hai giống ấu phổ biến nhất là ấu trụi có vỏ mỏng, ruột trắng, ăn bở
và ấu gai với đặc điểm ba cạnh sắc, hương vị thơm và bùi hơn. Vào mùa thu hoạch, chợ quê rộn ràng hơn hẳn. Những rổ ấu tươi mới vớt lên từ ao, hay nồi ấu luộc nóng hổi, trở thành thức quà mộc mạc mà nhiều người mua về làm quà biếu, gửi vị quê ra thành phố.

Trồng ấu không quá khó, nhưng thu hoạch lại là “cuộc chiến” với bùn lạnh và nước sâu. Người hái phải lội ruộng hoặc ngồi trên thuyền tôn, cúi mình mò từng gốc. Chỉ cần chậm vài ngày, củ già rụng xuống bùn, chìm sâu hơn, khiến việc vớt trở nên cực nhọc gấp bội. Mỗi lao động có thể hái 50–80 kg/ngày, thu nhập khoảng 200.000 đồng/ngày – mức thu đáng kể đối với lao động thời vụ tại địa phương. Nhưng để đổi lại số tiền ấy, họ phải ngâm mình hàng giờ trong nước lạnh, lưng còng xuống bùn, tay chân tê buốt.

Tại thôn Vũ Hạ là nơi có diện tích trồng ấu lớn nhất xã Phụ Dực với khoảng 20 mẫu cùng nhiều hộ gia đình đã gắn bó hàng chục năm với cây ấu. Gia đình anh Phạm Văn Lân trồng gần 4 ha ấu gai, thu tới 30 tấn mỗi năm, mang lại thu nhập 3-4 triệu đồng/sào/vụ. Gia đình ông Lê Ngọc Văn cũng chuyển từ trồng lúa sang trồng ấu, năng suất hơn 2 tạ/sào, hiệu quả cao hơn 1,5-2 lần so với trồng lúa truyền thống.

Ở những diện tích trồng lâu năm, củ ấu già rơi xuống bùn và tự nảy mầm cho vụ sau, giúp giảm chi phí giống và duy trì diện tích sản xuất một cách tự nhiên. Nhờ hiệu quả rõ rệt, mô hình này đang lan rộng sang nhiều xã lân cận như Đồng Bằng, Tống Trân…, trở thành hướng chuyển đổi kinh tế thích hợp cho những vùng đất thấp trũng.

Không chỉ là quà quê, củ ấu còn được ưa chuộng bởi rất giàu giá trị dinh dưỡng, chứa nhiều dưỡng chất tự nhiên như giàu tinh bột dễ tiêu cùng nhiều khoáng chất như kali, mangan, magie. Loại củ này còn chứa chất chống oxy hoá, có khả năng thanh nhiệt cơ thể, ít chất béo, phù hợp người ăn kiêng. Củ ấu có thể chế biến đa dạng như luộc, nấu chè, làm bánh, sấy khô.

Chính nhờ những ưu điểm này, ấu ngày càng được ưa chuộng tại thành phố, nơi xu hướng tìm về nông sản sạch, ít can thiệp hoá chất đang lên cao.

Từ thứ củ dân dã từng chỉ để ăn chơi, củ ấu nay trở thành nguồn thu quan trọng cho nông dân vùng trũng, tạo sinh kế, việc làm và góp phần gìn giữ một nét văn hoá nông nghiệp đặc trưng. Mỗi mùa ấu về, nhìn những chiếc thuyền tôn đầy ắp ấu được kéo lên bờ, ai cũng cảm nhận được nét đẹp lao động và sự bền bỉ của người dân quê.