Sầu riêng ách tắc xuất khẩu vì gián đoạn kiểm nghiệm, nông dân thiệt hại nặng giữa 'mùa vàng'

Các hộ trồng sầu riêng ở Đắk Lắk đang lao đao khi hoạt động xuất khẩu bị đình trệ do gián đoạn khâu kiểm nghiệm vàng O và cadimi. Tình trạng này khiến gần 2.000 container sầu riêng bị ùn ứ, giá giảm sâu, nông dân thất thu nặng dù đang trong chính vụ thu hoạch.

Gián đoạn kiểm nghiệm khiến chuỗi xuất khẩu “tắc nghẽn”

Theo lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sau khi nhận được kiến nghị của Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk về nguy cơ ách tắc xuất khẩu, Bộ đã khẩn trương vào cuộc rà soát.

Việt Nam hiện có 24 phòng thí nghiệm được Tổng cục Hải quan Trung Quốc công nhận, với năng lực tối đa khoảng 3.200 mẫu/ngày, “về nguyên tắc hoàn toàn đủ đáp ứng nhu cầu xét nghiệm phục vụ xuất khẩu”. Tuy nhiên, một số phòng phải tạm dừng do thiết bị hỏng hóc, bảo trì hoặc đến kỳ gia hạn chứng nhận, khiến khâu xét nghiệm bị gián đoạn.

Từ ngày 1/7, thẩm quyền công nhận phòng thử nghiệm được chuyển giao cho địa phương thay vì do Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường nông sản thực hiện như trước. “Một số địa phương còn lúng túng khi tiếp nhận cơ chế mới nên việc gia hạn bị chậm lại”, lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết.

Trước tình hình đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã yêu cầu Cục liên quan khẩn trương rà soát toàn bộ hệ thống, xác định đơn vị nào đang hoạt động, đơn vị nào chờ cấp lại để có phương án hỗ trợ, kể cả cử cán bộ trực tiếp xuống địa phương hướng dẫn.

“Bộ cũng huy động tối đa công suất các phòng xét nghiệm trực thuộc, đồng thời đề nghị phối hợp với hệ thống phòng thử nghiệm của Bộ Y tế và các đơn vị tư nhân đủ năng lực. Chúng tôi chủ động làm việc với Hải quan Trung Quốc để thúc đẩy phê duyệt nhanh các hồ sơ xin cấp mới, tránh để thiếu hụt năng lực xét nghiệm trong giai đoạn cao điểm”, đại diện Cục cho hay.

Nông dân khốn đốn vì trái chín không ai mua

Tại xã Ea Tôh (huyện Krông Pắc, Đắk Lắk), tình trạng chung của các chủ vườn sầu riêng đều chứng kiến hàng trăm kg thất thoát do trái chín rụng liên tục. Doanh nghiệp thu mua trước thường đặt cọc 82.000 đồng/kg, nay hàng rụng chỉ bán được giá một nửa cho thương lái nhỏ. Nhiều chủ vườn lâm vào tình trạng thua lỗ chỉ vì ách tắc xét nghiệm.

Tình cảnh tương tự diễn ra ở nhiều nơi. Nhiều chủ vườn thậm chí dù đã giảm giá xuống để bán, nhưng vẫn không dám cắt nhiều do lo ngại không biết bán cho ai.

Theo ông Lê Anh Trung – Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk, từ ngày 11/10, các đơn vị kiểm nghiệm được chỉ định phục vụ xuất khẩu phải tạm dừng do bảo trì, nâng cấp hệ thống, khiến việc kiểm nghiệm và cấp chứng nhận lô hàng bị đình trệ trên diện rộng.

Hệ quả là gần 2.000 container sầu riêng bị ùn ứ tại kho, nhà máy và cửa khẩu, nhiều doanh nghiệp buộc dừng thu mua.

Một giám đốc doanh nghiệp tại Đắk Lắk cho biết: “Chúng tôi phải ngừng thu mua từ ngày 21/10 vì không có phòng xét nghiệm nhận mẫu. Nhiều container bị kẹt hơn 10 ngày, doanh nghiệp chỉ biết chờ. Một số nơi phải chuyển hướng bán trong nước hoặc tách múi vì sợ hàng hư hỏng.”

Một doanh nghiệp khác ở Buôn Ma Thuột chia sẻ lô hàng sản xuất từ ngày 9/10 bị kẹt tại Lạng Sơn 15 ngày, sầu riêng nứt vỏ, hư hỏng, thiệt hại hàng tỷ đồng.

Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk cho biết, sự cố này có liên quan đến việc phía Trung Quốc phát hiện dư lượng vàng O vượt ngưỡng cho phép trong một số lô hàng nhập khẩu gần đây, khiến họ siết chặt kiểm soát. “Kết quả kiểm nghiệm trong nước không bị gì nhưng khi phía Trung Quốc kiểm thì phát hiện vượt ngưỡng, nên các phòng test bị nghi ngờ không minh bạch”, ông Võ Tấn Lợi – Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đồng Tháp nói.

Giá sầu riêng lao dốc, nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng

Trên thị trường, giá sầu riêng giảm mạnh chỉ trong vài ngày. Tại Đắk Lắk, sầu riêng Thái loại A còn 85.000–92.000 đồng/kg, loại B 65.000–72.000 đồng/kg, loại C khoảng 35.000 đồng/kg. Ở các tỉnh Gia Lai, Lâm Đồng, Đồng Nai, tình hình tiêu thụ còn khó khăn hơn khi thương lái ép giá.

Hiện Đắk Lắk có khoảng 38.800 ha sầu riêng, trong đó hơn 22.000 ha đang cho thu hoạch, sản lượng năm 2025 ước đạt trên 400.000 tấn. Nếu tình trạng ách tắc kiểm nghiệm kéo dài, chuỗi cung ứng có nguy cơ đứt gãy, gây thiệt hại hàng trăm tỷ đồng cho doanh nghiệp và nông dân do chi phí lưu kho, vận chuyển, điện lạnh tăng cao.

Trước thực tế này, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk đã gửi văn bản kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND tỉnh vào cuộc. Hiệp hội đề xuất ưu tiên xét nghiệm cho mẫu phục vụ xuất khẩu trong cao điểm, tạm ủy quyền cho các đơn vị đủ năng lực tại địa phương để giảm tải cho hệ thống trung ương.

Tại cuộc họp xử lý tình trạng sầu riêng xuất khẩu chậm do nhiều phòng kiểm nghiệm dừng bảo trì, Thứ trưởng Hoàng Trung yêu cầu rà soát các đơn vị đã được công nhận, cử cán bộ hỗ trợ địa phương nếu cần. Bộ cũng giao Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật làm việc với phía Trung Quốc để đẩy nhanh phê duyệt các phòng mới.

Đến nay, một số cơ sở đã bắt đầu trả kết quả cho các lô hàng bị ách tắc, giúp một phần container được giải tỏa, dù việc tiếp nhận mẫu mới vẫn chưa trở lại bình thường.

Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng việc bảo trì, nâng cấp thiết bị xét nghiệm là cần, nhưng phải có kế hoạch và thông báo sớm cho doanh nghiệp. "Hoạt động này nên được bố trí luân phiên thay vì dừng đồng loạt để tránh tắc chuỗi kiểm nghiệm và thông quan", đại diện Hiệp hội nói.

Tổ chức này cũng nhận định sau kỳ nghỉ Trung thu và Quốc khánh, tiêu thụ sầu riêng tại Trung Quốc chậm lại, lượng hàng tồn tăng. Do đó, doanh nghiệp cần bám sát diễn biến thị trường, điều chỉnh lịch xuất hàng phù hợp để tránh dồn ứ trong giai đoạn cao điểm.

Theo Cục Hải quan, 8 tháng đầu năm, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đạt hơn 1,8 tỷ USD, trong đó sầu riêng tươi đạt 1,52 tỷ USD (giảm 25%), còn sầu riêng đông lạnh tăng 127%, đạt 265 triệu USD.

Các chuyên gia cho rằng, để duy trì đà tăng trưởng này, Việt Nam cần xây dựng cơ chế vận hành ổn định cho hệ thống kiểm nghiệm, tránh tình trạng “nghẽn cục bộ” tái diễn trong các vụ thu hoạch cao điểm, đồng thời nâng cao năng lực kiểm soát chất lượng nhằm đảm bảo uy tín hàng hóa nông sản Việt trên thị trường quốc tế.