Thanh tra Chính phủ chỉ ra hàng loạt sai phạm tại cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng 11.000 tỷ

Thanh tra Chính phủ vừa ban hành kết luận thanh tra về việc chấp hành chính sách, pháp luật tại Dự án tuyến cao tốc cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng.

Dự án tuyến cao tốc cửa khẩu Hữu Nghị - Chi Lăng, dài khoảng 43km, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương đầu tư và triển khai từ năm 2016. Đến tháng 7/2025, sau gần 10 năm, dự án vẫn chưa hoàn thành, khối lượng thi công mới đạt khoảng 30%.

Trong quá trình thực hiện, dự án gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, dẫn đến việc phải dừng triển khai và thay đổi hình thức đầu tư tới 3 lần, thay đổi cơ quan chủ quản 2 lần.

- Từ 2016-2018: Chủ đầu tư là Tổng Công ty Đầu tư Phát triển đường cao tốc Việt Nam. Dự án có chiều dài 43km, tổng mức đầu tư hơn 8.643 tỷ, phần vốn vay đến từ Ngân hàng Phát triển Châu Á ADB.

- Từ 2018-2022: Quá trình thực hiện có nhiều vướng mắc, Thủ tướng đồng ý chuyển chủ trương đầu tư dự án sang hình thức BOT. Nhà đầu tư thực hiện giai đoạn này là liên doanh CTCP Đầu tư UDIC, CTCP Licogi 16, Công ty TNHH Hòa Hiệp. Doanh nghiệp thực hiện dự án thành phần 1 là CTCP Đầu tư BOT Bắc Giang - Lạng Sơn và dự án thành phần 2 là CTCP BOT Bắc Giang - Lạng Sơn - Hữu Nghị.

Tuy vậy các nhà đầu tư không huy động đủ 20% vốn chủ sở hữu và Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam (VietinBank - CTG) không thực hiện cấp vốn cho dự án. Do vậy dự án ngừng thi công từ năm 2019.

- Từ 2022-2025 là giai đoạn triển khai độc lập theo hình thức đối tác công tư (PPP): Tách phần 2 ra khỏi dự án đầu tư tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn thành 1 dự án độc lập.

UBND tỉnh Lạng Sơn đã phê duyệt kết quả lựa chọn nhà đầu tư là liên danh gồm CTCP Xây dựng Đèo Cả, CTCP Tập đoàn Đèo Cả, Công ty Cổ phần Xây dựng công trình 568 và Công ty Cổ phần Lizen. Tổng mức đầu tư hơn 11.000 tỷ đồng, trong đó đáng chú ý vốn Nhà nước thu xếp 49,85% và vốn nhà đầu tư chịu trách nhiệm 50,15% (5.529 tỷ đồng). Thời gian hoàn thành trong năm 2026, thời gian thu phí và vận hành khai thác 25 năm 7 tháng 26 ngày.

Tuy vậy, quá trình thực hiện gặp khó trong việc thu xếp vốn, nhà đầu tư đề nghị điều chỉnh vốn ngân sách Nhà nước lên 70%. Ngày 28/4/2025 UBND tỉnh Lạng Sơn đã ban hành Nghị quyết, trong đó điều chỉnh cơ cấu vốn của toàn dự án: Nhà đầu tư chịu trách nhiệm 31,09% (3.699 tỷ đồng) và vốn Nhà nước 68,91% (8.200 tỷ đồng). Tuy vậy đến thời điểm thanh tra, UBND tỉnh chưa ban hành Quyết định điều chỉnh dự án đầu tư.

Hiện tại dự án đang triển khai 4 gói thầu xây lắp với tổng khối lượng thi công đạt hơn 1.783/6.856 tỷ đồng (26,01% giá trị hợp đồng).

Kết luận của Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh:

- Về việc triển khai thực hiện dự án: Công tác lập, thẩm định và phê duyệt hồ sơ, dự toán chậm so với tiến độ tổng thể, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình thi công. Tiến độ các gói thầu xây lắp đều chậm so với hợp đồng, có trường hợp nhà thầu thi công khi hồ sơ thiết kế bản vẽ thi công chưa được phê duyệt.

Doanh nghiệp dự án vẫn tiếp tục thi công gói thầu EC04 dù đã có yêu cầu tạm dừng để nâng quy mô lên 4 làn xe, dẫn đến phải phá dỡ các hạng mục đã thi công, gây lãng phí 3,16 tỷ đồng.

Các nhà thầu trong quá trình thực hiện ba gói thầu tư vấn và phi tư vấn cũng để xảy ra nhiều thiếu sót. Nhà đầu tư và doanh nghiệp dự án chậm giải ngân vốn vay, chưa thu xếp đủ tài chính theo Hợp đồng BOT, chưa thu xếp đủ nguồn vốn để thực hiện dự án.

Theo hồ sơ thiết kế đã phê duyệt, dự án còn khoảng 1,5 triệu m3 đất đá thải nhưng UBND tỉnh chưa bố trí bãi đổ thải. Các nhà thầu chưa hoàn tất thủ tục đăng ký khai thác khoáng sản, trong khi cơ quan chức năng chưa thực hiện thu phí bảo vệ môi trường.

- Về công tác bàn giao hồ sơ Dự án thành phần 2 cho doanh nghiệp dự án: Ban Quản lý dự án tỉnh chưa bàn giao hồ sơ, tài liệu, hiện trường và khối lượng xây lắp đã thực hiện trước năm 2018 cho doanh nghiệp dự án khi triển khai theo mô hình PPP độc lập.

Về việc điều chỉnh tăng tỷ lệ vốn ngân sách Nhà nước tham gia dự án: Thanh tra Chính phủ xác định Ngân hàng TPBank đã không thực hiện đúng cam kết bố trí vốn cho nhà đầu tư, ảnh hưởng lớn đến tiến độ dự án. Do đó, cần có quy định và chế tài cụ thể để tránh tái diễn tình trạng tương tự. Nhà đầu tư và doanh nghiệp dự án cũng không thực hiện được việc huy động vốn vay và các nguồn vốn khác theo hợp đồng BOT đã ký.

Theo Thanh tra Chính phủ, để xảy ra thiếu sót, sai phạm trong quá trình triển khai dự án, trách nhiệm thuộc về: Bộ Xây dựng, Ban QLDA, HĐND, UBND tỉnh, Sở Xây dựng tỉnh, 2 doanh nghiệp dự án, ngân hàng, nhà thầu thi công các gói thầu...

Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị:

- Ngân hàng Nhà nước xem xét trách nhiệm của ngân hàng về việc không thu xếp tín dụng, không giải ngân theo cam kết và không thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng.

- Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Lạng Sơn và VEC kiểm điểm, làm rõ, xử lý trách nhiệm các tổ chức và cá nhân liên quan.

Doanh nghiệp dự án là CTCP Cao tốc Hữu Nghị - Chi Lăng được yêu cầu buộc các nhà thầu thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo hợp đồng, kiểm tra, rà soát, chấn chỉnh, khắc phục sai phạm theo quy định pháp luật. Đồng thời thực hiện điều chỉnh giảm giá trị dự toán do tính sai khối lượng với số tiền 106,6 tỷ đồng; điều chỉnh phần áp dụng định mức, đơn giá sai quy định với số tiền 70,49 tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh: trong quá trình thực hiện kết luận, nếu phát hiện hành vi gây thất thoát ngân sách nhà nước hoặc có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự, hồ sơ sẽ được chuyển cho cơ quan điều tra xử lý theo quy định.