Chuyên gia nói về 'điểm nghẽn' hạ tầng: Vì sao đường bộ vẫn gánh phần lớn logistics Việt Nam?

Dù đã có những bước tiến rõ rệt về hạ tầng và dịch vụ logistics, Việt Nam vẫn đang đối diện nghịch lý: Phần lớn hàng hóa xuất nhập khẩu vẫn phụ thuộc vào đường bộ, một loại hình vận tải vừa tốn kém, vừa phát thải carbon nhiều nhất.

Tại hội thảo “Logistics xanh – xu hướng phát triển bền vững cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu” sáng 5/9, theo ông Trương Tấn Lộc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Logistics TP.HCM (HLA), Việt Nam đã vươn lên vị trí 43/139 quốc gia trong Chỉ số hiệu quả logistics (LPI). Tuy vậy, “điểm nghẽn cố hữu” về chất lượng hạ tầng và dịch vụ khiến chi phí vận tải đội lên, đi kèm với lượng phát thải carbon khổng lồ.

“Chúng ta đang trả giá cho sự phụ thuộc quá lớn vào đường bộ. Vận tải đa phương thức còn manh mún, đường sắt và đường thủy nội địa chưa thực sự phát huy vai trò. Điều này không chỉ làm chi phí logistics cao hơn 16–17% GDP mà còn kéo dài thời gian giao hàng, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp”, ông Lộc nhấn mạnh.

Thách thức lớn nhất hiện nay là sự phụ thuộc quá lớn vào đường bộ và bài toán kết nối hạ tầng logistics còn nhiều bất cập.

Theo phân tích của HLA, nguyên nhân chính nằm ở sự thiếu đồng bộ trong kết nối hạ tầng. Dù đường cao tốc được đầu tư mạnh mẽ, nhưng hệ thống cảng, kho bãi, đường sắt và đường thủy chưa gắn kết hiệu quả, dẫn tới tình trạng hàng hóa “tắc” ngay tại điểm trung chuyển.

“Việt Nam đầu tư hàng tỷ USD vào hạ tầng, nhưng nếu không thúc đẩy kết nối đa phương thức, thì đường bộ vẫn sẽ phải gánh phần lớn khối lượng hàng hóa. Điều này vừa làm chi phí logistics cao, vừa triệt tiêu lợi thế xanh hóa chuỗi cung ứng”, ông Lộc nhấn mạnh.

Để tháo gỡ, HLA kiến nghị một loạt giải pháp: Xây dựng bộ tiêu chí logistics xanh thống nhất trên toàn quốc, làm chuẩn mực đánh giá và đo lường; Ban hành cơ chế tài chính xanh đột phá, giảm áp lực chi phí đầu tư ban đầu cho doanh nghiệp, đặc biệt là khối vừa và nhỏ.

Đẩy nhanh các dự án hạ tầng logistics trọng điểm, ưu tiên kết nối vận tải đa phương thức; Phát triển hệ sinh thái dữ liệu Logistics dùng chung cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, giúp tối ưu vận hành; Đổi mới đào tạo nhân lực logistics, theo mô hình “3 nhà”: Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp.

Không chỉ tồn tại bất cập trong nước, logistics Việt Nam còn phải đối diện áp lực từ những “luật chơi mới” của quốc tế. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) sẽ chính thức có hiệu lực từ năm 2026, buộc doanh nghiệp xuất khẩu phải nộp chứng chỉ carbon tương ứng với lượng phát thải. Đồng thời, Chỉ thị về thẩm định tính bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) đòi hỏi các công ty phải kiểm soát tác động môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

“Những quy định này đang tái định giá carbon toàn cầu. Logistics xanh giờ không còn là trách nhiệm xã hội, mà trở thành điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn bước qua cánh cửa xuất khẩu”, ông Lộc cảnh báo.

Theo ông Lộc, nhiều doanh nghiệp logistics trong nước đã có những bước đi đáng chú ý. Cảng Tân Cảng Cát Lái, nhờ số hóa 100% quy trình giao dịch qua ePort, đã rút ngắn thời gian giao nhận từ vài tiếng xuống chỉ 15–20 phút, tiết kiệm 1,5–2 triệu USD chi phí nhiên liệu mỗi năm và giảm mạnh khí thải CO₂ nhờ hệ thống cẩu điện.

Bên cạnh đó, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong tối ưu lộ trình vận tải có thể cắt giảm 15% nhiên liệu và 25% thời gian giao hàng, minh chứng rõ rệt rằng chuyển đổi số và logistics xanh có thể song hành.

Ở góc độ quản lý, ông Bùi Tuấn Hải, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan Khu vực II, nhấn mạnh rằng ngành Hải quan đang số hóa toàn diện để bắt kịp tốc độ giao thương toàn cầu.

Ông dẫn chứng tại Bahamas, việc ứng dụng AI trong phân tích dữ liệu hải quan đã giúp phát hiện và thu hồi hơn 115 triệu USD thuế gian lận từ năm 2020. Các nghiên cứu quốc tế cũng cho thấy, AI có thể giúp doanh nghiệp giảm 15% chi phí logistics, cải thiện 35% mức tồn kho và nâng 65% dịch vụ khách hàng.

Tuy nhiên, ông Hải lưu ý: “Trong môi trường số, một sai sót nhỏ trong hồ sơ cũng có thể khiến tờ khai bị từ chối ngay. Doanh nghiệp không thể tiếp cận thụ động mà phải chủ động cập nhật luật, chuẩn bị dữ liệu chính xác và đào tạo đội ngũ nhân sự đủ kỹ năng số”.

Minh Anh - nguoiquansat.vn

Theo Kiến thức Đầu tư