Ông lớn ‘bắt tay’ THACO sản xuất đầu máy - toa xe ở Việt Nam và câu chuyện xây dựng ngành đường sắt Hàn Quốc từ số 0 đến vươn tầm thế giới

Hyundai Rotem (Hàn Quốc) và THACO vừa ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược về nội địa hóa sản xuất đầu máy - toa xe cho tàu điện đô thị và tàu cao tốc tại Việt Nam.

Theo thỏa thuận, Hyundai Rotem sẽ chuyển giao công nghệ lõi, hỗ trợ THACO sản xuất các dòng tàu mang thương hiệu Việt, đồng thời tham gia xây dựng hệ thống tích hợp từ đoàn tàu, tín hiệu điều khiển đến điện - cơ (E&M), quản trị vận hành, bảo trì và sửa chữa toàn diện. Mục tiêu là giúp THACO làm chủ chuỗi giá trị đường sắt, tối ưu chi phí và đáp ứng chuẩn kỹ thuật quốc tế.

THACO dự kiến xây dựng Tổ hợp công nghiệp đường sắt tại Khu công nghiệp cơ khí và công nghiệp hỗ trợ rộng 786ha ở TP. HCM, bao gồm khu sản xuất đầu máy - toa xe, đường thử khép kín và trung tâm bảo trì - sửa chữa lớn.

Trước đó, hai doanh nghiệp đã có nhiều cuộc làm việc, bàn thảo hợp tác phát triển các dự án đường sắt tại Việt Nam dưới sự chứng kiến của lãnh đạo cấp cao hai nước. Thỏa thuận mới được ký trong bối cảnh Việt Nam đang triển khai chiến lược phát triển công nghiệp đường sắt và THACO đã đề xuất tham gia nhiều dự án trọng điểm quy mô hàng chục tỷ USD.

Hyundai Rotem và bài học phát triển ngành công nghiệp đường sắt Hàn Quốc

Hyundai Rotem hiện là doanh nghiệp nòng cốt của ngành công nghiệp đường sắt Hàn Quốc, với hơn 40 năm kinh nghiệm. Công ty cung cấp đa dạng các loại đầu máy - toa xe như EMU, tàu cao tốc, toa xe khách… cho 40 quốc gia, đồng thời tham gia sâu vào lĩnh vực bảo trì, cung cấp linh kiện và dịch vụ kỹ thuật. Tập đoàn đang mở rộng thị phần tại Mỹ, châu Âu, châu Đại Dương và nhiều thị trường mới nổi. Cổ phiếu Hyundai Rotem đang niêm yết trên thị trường chứng khoán với vốn hóa khoảng 19.860 tỷ won (gần 308.000 tỷ đồng).

Trước khi trở thành tập đoàn vươn tầm toàn cầu, sự trỗi dậy của Hyundai Rotem gắn liền với chiến lược phát triển ngành đường sắt Hàn Quốc - câu chuyện nổi bật về nội địa hóa công nghệ, chuyển giao kỹ thuật và chính sách công nghiệp nhất quán.

Những đề xuất đầu tiên về tuyến đường sắt cao tốc Seoul - Busan xuất hiện từ thập niên 1970. Đến năm 1991, Hàn Quốc tiến hành đấu thầu quốc tế để lựa chọn nhà cung cấp công nghệ cốt lõi. Alstom (Pháp) thắng thầu với gói 2,1 tỷ USD, cung cấp 46 đoàn tàu KTX-I dựa trên nền tảng TGV Réseau.

Điểm then chốt của hợp đồng là cơ chế chuyển giao công nghệ và nội địa hóa: 12 đoàn tàu đầu tiên do Alstom sản xuất tại Pháp, trong khi 34 đoàn tàu còn lại phải được sản xuất tại Hàn Quốc bởi Hyundai Rotem theo thỏa thuận chuyển giao công nghệ nghiêm ngặt. Hơn 50% giá trị gia tăng phải tạo ra tại Hàn Quốc; vi phạm bị phạt 20% phần không đạt yêu cầu. Hợp đồng còn trao quyền cho Hàn Quốc thiết kế, chế tạo và xuất khẩu sang thị trường thứ ba (trừ châu Âu và Bắc Mỹ nếu chưa có sự đồng thuận).

Sự tham gia của Hyundai Rotem không đến từ cạnh tranh trực tiếp với Alstom, mà từ vai trò được chính phủ Hàn Quốc xác định như một đối tác quốc gia để tiếp nhận và làm chủ công nghệ. Đây là cấu phần trong chiến lược nội địa hóa ngành công nghiệp đường sắt, chứ không phải một hình thức “chỉ định thầu” độc lập. Nhà nước chủ động tái cấu trúc ngành, hợp nhất 3 công ty Hyundai Precision, Daewoo Heavy Industries và Hanjin Heavy Industries thành KOROS (sau này là Hyundai Rotem) để tạo ra một “đầu tàu” công nghiệp.

Chính phủ cũng đầu tư mạnh vào R&D, tiêu biểu là dự án HSR-350x giai đoạn 1996 - 2007 với tổng kinh phí hơn 210 tỷ won, có sự tham gia của Hyundai Rotem. Thành quả là tàu KTX-Sancheon (KTX-II) đạt tỷ lệ nội địa hóa 87%. Vì đã làm chủ thiết kế, Hyundai Rotem lần đầu thắng thầu trực tiếp trước Alstom trong cuộc đấu thầu cạnh tranh mua 10 đoàn tàu KTX-II năm 2005 - dấu mốc cho thấy Hàn Quốc đã chuyển từ nhập khẩu công nghệ sang tự phát triển và xuất khẩu.

Về tài chính, dự án đường sắt cao tốc Gyeongbu có tổng mức đầu tư 20.648 tỷ won, với tỷ lệ vốn nhà nước và KRNA (Cơ quan Mạng lưới Đường sắt Hàn Quốc) chia sẻ tương đương qua nhiều giai đoạn. Chính phủ giữ vai trò chủ lực, cho thấy dự án được coi là chiến lược quốc gia nhằm thúc đẩy công nghiệp đường sắt và nội địa hóa công nghệ.

Khung pháp lý của Hàn Quốc, từ “Đạo luật về hợp đồng mà Nhà nước là một bên” đến “Đạo luật về các biện pháp đặc biệt nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh công nghiệp vật liệu, linh kiện và thiết bị” cho phép kết hợp linh hoạt giữa đấu thầu cạnh tranh, hợp đồng đàm phán và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nội địa. Chính sự linh hoạt này giúp các mục tiêu công nghiệp hóa từng bước được hiện thực hóa, từ tiếp thu công nghệ nước ngoài đến làm chủ, tự thiết kế và xuất khẩu.

Kinh nghiệm Hàn Quốc cho thấy thành công của Hyundai Rotem không chỉ đến từ thị trường mà là kết quả của chính sách công nghiệp dài hơi, cân bằng giữa đấu thầu quốc tế và cơ chế chuyển giao công nghệ, hỗ trợ vốn, R&D và phát triển doanh nghiệp chủ lực. Hyundai Rotem khởi đầu chỉ là nhà thầu phụ nằm trong gói hợp đồng của Alstom, nhưng nhờ chiến lược nhất quán, họ đã vươn lên trở thành nhà sản xuất đầu máy - toa xe hàng đầu châu Á và là đối tác cạnh tranh trực tiếp với các tập đoàn lớn trên thế giới.