Đề xuất cơ chế đặc thù cho đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam để 'chạy kịp tiến độ'

Chiều 8/12, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày Tờ trình về một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam.

Theo Tờ trình của Chính phủ, dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam đã được Quốc hội thông qua với tổng chiều dài khoảng 1.541km, đi qua địa phận 15 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Tuyến đường có quy mô đường đôi, khổ 1.435mm, tốc độ thiết kế 350 km/h, ưu tiên vận chuyển hành khách và có thể vận tải hàng hóa khi cần thiết. Sơ bộ tổng mức đầu tư dự án khoảng 1.713.548 tỷ đồng (tương đương 67,34 tỷ USD), sử dụng vốn ngân sách Nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác.

Ban đầu, dự án được triển khai theo hình thức đầu tư công. Đến cuối tháng 6.2025, Quốc hội đã chấp thuận bổ sung thêm hình thức đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) và đầu tư kinh doanh, đồng thời giao Chính phủ tổ chức lựa chọn hình thức đầu tư, nhà đầu tư theo quy định. Đây là dự án có quy mô đặc biệt lớn, công nghệ và kỹ thuật phức tạp, nên Chính phủ đề xuất áp dụng các chính sách đặc thù liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng nhằm tháo gỡ vướng mắc và đảm bảo tiến độ.

Trong Tờ trình, Chính phủ đưa ra hai chính sách đặc thù cho dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam.

Thứ nhất là tách nội dung bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và công tác di dời các công trình điện có điện áp từ 110kV trở lên thành những dự án độc lập, sử dụng nguồn vốn từ ngân sách Trung ương và địa phương. Các địa phương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam sẽ là cấp có thẩm quyền, tổ chức lập, quyết định đầu tư, thực hiện các dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn và việc đầu tư các hạng mục liên quan đến nội dung này không phải lập chủ trương đầu tư.

Nguồn vốn ngân sách Trung ương sẽ cấp trực tiếp cho địa phương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam; trong trường hợp ngân sách Trung ương chưa kịp bố trí, địa phương có thể chủ động ứng ngân sách của mình và sẽ được hoàn trả khi Trung ương cân đối được vốn.

Bộ trưởng Trần Hồng Minh nhấn mạnh rằng việc tách các hạng mục này thành dự án độc lập giúp triển khai song song với quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi, rút ngắn thời gian và giảm các thủ tục liên quan. Điều này cũng tăng tính chủ động cho địa phương trong trường hợp cần điều chỉnh dự án giải phóng mặt bằng, đồng thời không phụ thuộc vào tiến độ của dự án chính.

Chính sách thứ hai mà Chính phủ đề xuất là trong thời gian Quốc hội không họp, Quốc hội ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định bổ sung, điều chỉnh cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho các phương thức đầu tư (nếu có) để kịp thời triển khai dự án và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Theo Bộ trưởng Trần Hồng Minh, dự án có phạm vi, quy mô, tổng mức đầu tư đặc biệt lớn, thời gian thực hiện kéo dài, tính chất công nghệ, kỹ thuật phức tạp, nhiều lĩnh vực mới, lần đầu tiên thực hiện tại Việt Nam nên chưa thể lường hết được các khó khăn, vướng mắc cũng như yêu cầu đòi hỏi các cơ chế, chính sách đặc thù đặc biệt để tổ chức thực hiện thành công dự án. Vì vậy, Quốc hội đã có quy định nêu trên đối với hình thức đầu tư công, chưa áp dụng dụng cho các hình thức đầu tư khác.

Bên cạnh đó, để đảm bảo tiến độ dự án, tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia dự án, trường hợp cần bổ sung cơ chế, chính sách mới Quốc hội có thể ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Cơ chế này tương tự cũng đã được Quốc hội cho phép áp dụng đối với Dự án đầu tư xây dựng đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây đoạn Gia Nghĩa (Đắk Nông) - Chơn Thành (Bình Phước).

Mô hình ủy quyền tương tự đã từng áp dụng đối với dự án đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây đoạn Gia Nghĩa - Chơn Thành.

Thẩm tra Tờ trình, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho biết việc bổ sung cơ chế, chính sách đặc thù là cần thiết. Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi dẫn tiền lệ tại Nghị quyết 38 của Quốc hội khóa XIV, khi Quốc hội cho phép tách nội dung thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của dự án Cảng hàng không quốc tế Long Thành thành một dự án thành phần. Do đó, đề xuất tách công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và di dời các công trình điện từ 110kV trở lên của dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam thành dự án độc lập là có cơ sở.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ khái niệm “dự án độc lập”, xác định cụ thể sơ bộ tổng mức đầu tư, diện tích đất thu hồi, thời gian hoàn thành các dự án độc lập và bảo đảm sự đồng bộ của toàn bộ dự án.

Ủy ban cũng lưu ý rằng cần tránh gây khó khăn, lãng phí nguồn lực khi hướng tuyến, phạm vi hoặc ranh giới dự án chưa được xác định đầy đủ, đồng thời yêu cầu kiểm soát chặt chẽ tổng mức đầu tư.

Đối với chính sách ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định bổ sung, điều chỉnh cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho dự án, cơ quan thẩm tra cho rằng đề xuất này là không cần thiết. Bởi khoản 18 Điều 3 Nghị quyết số 172/2024/QH15 đã quy định Quốc hội ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định bổ sung, điều chỉnh cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt cho dự án trong thời gian Quốc hội không họp.

Hơn nữa, tại Nghị quyết Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã chấp thuận bổ sung hình thức đầu tư PPP và đầu tư kinh doanh bên cạnh đầu tư công; đồng thời giao Chính phủ tổ chức lựa chọn hình thức đầu tư và nhà đầu tư. Trường hợp phát sinh cơ chế, chính sách vượt thẩm quyền của Chính phủ, Chính phủ phải báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định.