Kiến nghị điều chỉnh phí hạ tầng cảng biển: 'Cú hích' mới cho 2 cảng phía Nam của Gemadept (GMD)?

Trong kiến nghị gửi Sở Xây dựng TP. HCM mới đây, Hiệp hội Đại lý, Môi giới và Dịch vụ Hàng hải Việt Nam (VISABA) cho rằng việc thu phí hạ tầng cảng biển tại TP. HCM là “nguồn thu lớn nhưng hiệu quả giải ngân chưa tương xứng”.

Cụ thể, từ năm 2022, TP. HCM đã triển khai thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng, công trình dịch vụ, tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển trên địa bàn. Báo cáo cho thấy, đến nay, tổng số phí thu được đạt trên 7.500 tỷ đồng, bình quân hơn 6 tỷ đồng/ngày, tương đương khoảng 2.100 tỷ đồng/năm kể từ thời điểm triển khai. Nếu mở rộng phạm vi thu cho cả Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu như dự thảo hiện nay, quy mô nguồn thu ước đạt khoảng 3.500 tỷ đồng/năm - cao gấp 3 lần so với giai đoạn 2022-2025.

Tuy vậy, VISABA cho rằng, dù nguồn thu cao, hiệu quả giải ngân và đầu tư hạ tầng từ nguồn này vẫn chưa tương xứng. Nhiều công trình kết nối giao thông - cảng biển vẫn nằm trong kế hoạch trung và dài hạn, chưa tạo được chuyển biến rõ rệt về năng lực logistics. Theo Bộ Tài chính, trong 9 tháng đầu năm, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công của Việt Nam mới đạt khoảng 50% kế hoạch được giao, thấp hơn cùng kỳ năm 2024.

“Điều này cho thấy, nếu tiếp tục duy trì hoặc mở rộng thu phí, nguồn thu có nguy cơ tồn đọng, chưa thể phát huy hiệu quả đầu tư ngay, trong khi doanh nghiệp phải chịu thêm gánh nặng chi phí logistics, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và mục tiêu đưa TP. HCM trở thành trung tâm kinh tế - tài chính trọng điểm của cả nước”, công văn của VISABA nêu rõ.

Thực tế, sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu vào TP. HCM theo dự thảo, 2 khu vực này sẽ phải chịu mức phí tương tự như TP. HCM hiện nay. Điều này tạo lợi thế cạnh tranh cho hệ thống cảng - logistics tại Đồng Nai và các địa phương ngoài TP. HCM - nơi không áp dụng thu phí, trong khi lại làm giảm sức cạnh tranh của khu vực TP. HCM, tạo ra sự chênh lệch không đáng có về chi phí và cơ hội phát triển.

Theo ông Nhữ Đình Thiện - Phó Tổng thư ký VISABA, trên thế giới không có quốc gia nào thu phí hạ tầng cảng biển theo đơn vị hành chính cấp tỉnh như Việt Nam. Tại các trung tâm cảng lớn như châu Âu, Mỹ, Singapore hay Busan (Hàn Quốc), các loại phí hạ tầng cảng do doanh nghiệp khai thác cảng hoặc cơ quan trung ương quy định và thu, chính quyền địa phương không áp dụng thu riêng trên hàng hóa xuất nhập khẩu.

“Hiện nay, chỉ có TP. HCM và Hải Phòng thu loại phí này, khiến doanh nghiệp xuất nhập khẩu qua 2 thành phố phải chịu chi phí logistics cao hơn, giảm năng lực cạnh tranh đáng kể”, ông Thiện nhận xét.

Gemadept sở hữu 2 cảng biển tại TP. HCM

Theo Quyết định 318/QĐ-BXD năm 2025 công bố Danh mục bến cảng thuộc các cảng biển Việt Nam, cả nước hiện có 306 bến cảng. Trong đó, khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu có khoảng 48 bến, đứng thứ hai cả nước về số lượng, nổi bật với cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải, cụm cảng duy nhất ở miền Nam có thể tiếp nhận tàu mẹ đi châu Âu và châu Mỹ trực tiếp, không cần trung chuyển.

Khu vực Bình Dương hiện chỉ có 1 bến cảng tổng hợp Bình Dương, còn lại chủ yếu là các cảng sông nội địa và cảng cạn, đóng vai trò trung chuyển hàng hóa đến các cảng biển lớn hơn. Số lượng bến cảng biển thực thụ rất hạn chế.

Trong khối doanh nghiệp niêm yết, Gemadept (HoSE: GMD) là cái tên hiếm hoi hoạt động tại cả 2 khu vực này, với Cảng Bình Dương và Cảng Gemalink.

Cảng Bình Dương, thuộc CTCP Cảng Bình Dương - đơn vị thành viên của Tập đoàn Gemadept, là cảng ICD quốc tế duy nhất tại khu vực này, với công suất khoảng 200.000 TEU/năm.

Trong khi đó, Cảng Gemalink (tổng vốn đầu tư khoảng 600 triệu USD) hiện là cảng nước sâu lớn nhất khu vực Cái Mép - Thị Vải. Dự án do liên doanh giữa Gemadept và CMA Terminals - công ty thành viên của hãng tàu CMA CGM (Pháp) - đầu tư. Sau khi hoàn thành giai đoạn 2, tổng công suất thiết kế của cảng sẽ đạt 3 triệu TEU, cao nhất trong số các cảng lớn ở Đông Nam Á.

Theo chia sẻ của lãnh đạo Gemadept hồi tháng 8/2025, doanh nghiệp đang đẩy nhanh tiến độ Cảng Gemalink - Giai đoạn 2A, dự kiến vận hành từ năm 2027, bổ sung thêm 900.000 TEU công suất.

Trong báo cáo mới đây, Chứng khoán Phú Hưng (PHS) nhận định Gemalink 2 tại khu vực phía Nam sẽ trở thành động lực tăng trưởng chính của GMD, với lợi nhuận sau thuế kỳ vọng tăng bình quân khoảng 23%/năm trong giai đoạn 2024-2028.