Những doanh nghiệp sẵn sàng tham gia 'chia phần' miếng bánh đường sắt trăm tỷ USD

Việt Nam đang bước vào giai đoạn then chốt trong hành trình trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045. Trong chiến lược phát triển dài hạn, đường sắt – đặc biệt là tuyến tốc độ cao được xem là “xương sống” của hệ thống giao thông tương lai, đảm nhận vai trò dẫn dắt tăng trưởng, giảm tải cho đường bộ và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Kết luận 49-KL/TW ban hành năm 2023 của Bộ Chính trị cùng các nghị quyết quan trọng của Quốc hội đã mở đường cho chương trình đầu tư chưa từng có trong lịch sử ngành giao thông.

Đến nay, loạt dự án đường sắt tổng kinh phí hàng trăm tỷ USD đã có những tiến triển mới, tạo nên những miếng ghép rõ ràng hơn trong bức tranh hạ tầng thời gian tới.

Từ dự án đường sắt tốc độ cao 67 tỷ USD đến loạt dự án tiềm năng

Hệ thống đường sắt hiện tại của Việt Nam dài khoảng 2.440km, chủ yếu là đường đơn khổ hẹp 1.000mm, vận hành với tốc độ trung bình chỉ 50–70km/h. Đây là con số không thay đổi đáng kể trong nhiều thập kỷ, trong khi nhu cầu vận tải hàng hóa và hành khách ngày càng tăng cao.

Việc phụ thuộc quá lớn vào đường bộ vốn đang đảm nhận khoảng 75% vận tải nội địa khiến Việt Nam có chi phí logistics cao hơn 15–20% so với mức trung bình của nhóm ASEAN-4. Điều này làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp và tạo áp lực lên hạ tầng đô thị.

Trong bối cảnh đó, chiến lược phát triển đường sắt đến năm 2050 được Cục Đường sắt Việt Nam và Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) xây dựng xoay quanh ba trụ cột: Nâng cấp hệ thống hiện hữu, xây mới các tuyến liên kết cảng biển và khu công nghiệp, đồng thời phát triển mạng lưới đường sắt đô thị và đường sắt tốc độ cao.

67 tỷ USD cho tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam: Đâycó lẽ được xem quyết định then chốt, mở đường cho loạt dự án đường sắt tỷ đô tiếp đó. Theo đề xuất, tuyến đường có chiều dài khoảng 1.541km, tốc độ thiết kế 350km/h, khổ đường 1.435mm tiêu chuẩn quốc tế.

Tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc Nam hình thành dự kiến sẽ tạo ra trục vận tải hành khách xuyên quốc gia, mục tiêu đạt khoảng 122,7 triệu lượt khách/năm vào năm 2050. Theo nghiên cứu của Bộ GTVT, khi hoàn thành có thể đóng góp thêm khoảng 0,97% GDP mỗi năm.

Dự án hàng chục tỷ USD đề xuất trong bối cảnh Chính phủ mở đường cho kinh tế tư nhân phát triển. Vingroup (VIC), THACO là những doanh nghiệp đầu tiên lên tiếng đề xuất được thực hiện dự án, và hiện tại cũng là những cái tên tiềm năng nhất.

Không tham vọng làm chủ đầu tư, nhưng vẫn muốn 'góp' công ở lĩnh vực mình mạnh nhất, Hòa Phát (HPG) cho biết có thể sản xuất thanh ray đạt chuẩn, Đèo Cả sớm cử cán bộ ra nước ngoài học hỏi, với kỳ vọng đưa kinh nghiệm hàng chục năm đào hầm, làm đường để tham gia dự án. Các doanh nghiệp đóng tàu, tín hiệu, công nghệ, xây dựng cũng liên tục lên tiếng sẵn sàng cho cuộc đua được 'chia phần' miếng bánh đường sắt này.

Về phía Chính phủ, với mục tiêu thúc đẩy kinh tế, để dự án sớm được thực hiện, không chỉ còn 'trên giấy', đã giao nhiệm vụ rõ ràng cho các địa phương có hướng tuyến đi qua. Đồng loạt, công tác giải phóng mặt bằng đã được thực hiện, nhằm sớm giao mặt bằng 'sạch' cho chủ đầu tư theo đúng thời hạn. VinSpeed kỳ vọng có thể đưa vào vận hành vào cuối năm 2030.

Theo kế hoạch đề xuất của Vingroup và Thaco, dự án sẽ được sớm khởi công, cùng lời hứa hoàn thành đúng tiến độ. Giấc mơ sáng cà phê Hà Nội, trưa đoàn viên xứ Nghệ, tối ngồi cùng bạn bè Sài Gòn đã không còn xa vời.

Dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng 8,3 tỷ USD: Ngay sau siêu dự án đường sắt tốc độ cao 67 tỷ USD có những tín hiệu tích cực, thì dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng với chiều dài 419km đã có những bước tiến nhảy vọt về tiến độ. Dự án có tổng vốn đầu tư hơn 203.000 tỷ đồng (8,3 tỷ USD, dự kiến khởi công vào 19/12/2025 và hoàn thành vào năm 2030.

Hiện tại một số tỉnh dự án đi qua, công tác giải phóng mặt bằng đã được thực hiện. Nhiều doanh nghiệp, tập đoàn trong và ngoài nước đã lên tiếng đề nghị được thực hiện dự án, trong đó có Tập đoàn Cao tốc Sơn Đông (Trung Quốc).

Đây là dự án chiến lược, 'nối' sang Trung Quốc. Lãnh đạo hai nước đã có nhiều buổi làm việc, 'chốt' phương án thực hiện và thời gian khởi công cả phía Việt Nam và Trung Quốc.

Tuyến đường sắt Bến Thành - Cần Giờ 85.600 tỷ (2,9 tỷ USD) theo đề xuất của VinSpeed đã được UBND TP. HCM trình Ban Thường vụ Đảng ủy UBND TP. HCM. Dự áncó chiều dài gần 53km, đi qua 8 xã/phường. VinSpeed cho biết sẽ hoàn thiện báo cáo nghiên cứu khả thi vào nửa cuối năm 2025, thi công và lắp đặt thiết bị kéo dài từ cuối năm 2025 đến quý III/2027, đưa vào vận hành thương mại từ đầu năm 2028.

Tuyến đường sắt TP.HCM - Cần Thơ - Cà Mau 12 tỷ USD: CT Group đã có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, đề xuất được lập Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi và xin chủ trương đầu tư dự án này theo hình thức đối tác công tư PPP.

Tuyến có chiều dài dự kiến khoảng 160km trong giai đoạn 1 và 120km trong giai đoạn 2, khai thác hỗn hợp cả hành khách và hàng hóa, với vận tốc thiết kế 200–250km/h, có thể mở rộng lên 300–350km/h. Dự án có tổng mức đầu tư sơ bộ khoảng 12 tỷ USD (chưa bao gồm chi phí bồi thường, hỗ trợ, di dời và tái định cư).

Tuyến metro số 4 tại TP.HCM dài 47km: Mới đây, Sovico của tỷ phú Nguyễn Thị Phương Thảo đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác nghiên cứu, phát triển tuyến tuyến đường sắt đô thị (metro) số 4 với UBND TP.HCM. Dự án có tổng chiều dài khoảng 47,3km, gồm hơn 25km đi ngầm và gần 22km trên cao, với 37 nhà ga. Tổng mức đầu tư chưa được công bố.

Hai tuyến Metro Hà Nội triển khai ngay trong năm 2025, quy mô 62.000 tỷ đồng: Song song với các dự án đường sắt liên tỉnh, các thành phố lớn cũng đã sớm quy hoạch hạ tầng, đề xuất các tuyến metro. Hà Nội bổ sung 5 tuyến đường sắt với tổng chiều dài 200km, mục tiêu đến năm 2045, tầm nhìn 2065, Thành phố sẽ có 15 tuyến đường sắt đô thị, dài 716km. Loạt doanh nghiệp cũng đang đề xuất được tham gia đầu tư từng đoạn tuyến.

Đáng chú ý, ngay trong năm 2025, Hà Nội dự kiến triển khai 2 tuyến với tổng mức đầu tư khoảng 62.000 tỷ đồng. Mới đây nhất, mới đây, CRRC Đại Liên, một doanh nghiệp đã cung cấp gần 7.000 toa xe đường sắt đô thị cho các dự án trong và ngoài Trung Quốc, ngỏ ý chia sẻ kinh nghiệm và công nghệ mà Hà Nội có nhu cầu.

Tuyến metro số 2 Bến Thành - Tham Lương quy mô gần 48.000 tỷ đồng với tổng chiều dài 11km đã có bước tiến mới, đã dự kiến khởi công vào tháng 1/2026.

Tại dự án này, nhiều liên danh đã đề xuất tham gia dự án theo hình thức tổng thầu EPC (thiết kế, thi công xây lắp, cung cấp thiết bị) như liên danh Đèo Cả - FECON (FCN) - Powerchina - Sucgi và liên danh Hòa Phát (HPG) - Tổng Công ty Xây dựng số 1 (CC1) - Đại Dũng. THACO cũng đưa ra đề xuất theo hình thức tổng thầu EPC hoặc đầu tư trực tiếp theo quy định của Luật Đầu tư.

Ngoài ra, THACO cũng đề xuất đầu tư tuyến đường sắt kết nối hai sân bay Tân Sơn Nhất - Long Thành qua hành lang Thủ Thiêm - Long Thành. Tuyến này sẽ kết nối với tuyến metro số 2, bao gồm đoạn Bến Thành - Thủ Thiêm và Bến Thành - Tham Lương.

Tại các địa phương khác, nhiều tuyến đường sắt đô thị cũng đã được đề xuất. Mới đây, Sun Group đã đề xuất thực hiện dự án tuyến tàu điện đô thị Phú Quốc có tổng vốn đầu tư gần 9.000 tỷ đồng. UBND tỉnh cũng đã họp bàn xem xét, dự trù phương án đối tác công tư (PPP), thực hiện từ quý IV/2025 và hoàn thành vào năm 2027.

5 tỷ USD để cải tạo đường sắt hiện hữu: Các chuyên gia cho rằng, song song với việc đầu tư các dự án mới, việc cải tạo tuyến đường sắt hiện hữu cũng sẽ tiêu tốn khoảng 5 tỷ USD. Mục tiêu của kế hoạch này là nâng cấp 7 tuyến đường sắt có tổng chiều dài khoảng 2.440km lên vận tốc 100-120km/h trong giai đoạn 2025-2030.

Các tuyến ưu tiên gồm Hà Nội – TP. HCM, Lào Cai – Hải Phòng, Hà Nội – Lạng Sơn. Việc này nhằm tăng năng lực vận chuyển hàng hóa và hành khách, đồng thời giảm tải cho đường bộ – hiện chiếm tới 75% thị phần vận tải nội địa.

Một nghiên cứu của Bộ Giao thông Vận tải cho thấy khi hoàn thành, tuyến đường sắt tốc độ cao có thể đóng góp thêm gần 1% GDP mỗi năm, tạo xung lực mạnh mẽ cho tăng trưởng dài hạn.

Bên cạnh đó, kế hoạch xây dựng chín tuyến mới với tổng chiều dài hơn 2.362km, như tuyến Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng trị giá khoảng 8,3 tỷ USD, sẽ góp phần tăng liên kết vùng, giảm chi phí logistics và mở rộng năng lực kết nối quốc tế.

Cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt và cuộc đua nội địa hóa ngành đường sắt

Dự án đường sắt trị giá 200 tỷ USD không chỉ tạo ra nhu cầu đầu tư hạ tầng mà còn hình thành một “đại công trường” với chuỗi giá trị kéo dài hàng chục năm. Đây là cơ hội hiếm có để doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào lĩnh vực vốn đòi hỏi tiêu chuẩn kỹ thuật cao, nguồn lực lớn và kinh nghiệm lâu năm.

Cuộc đua vào dự án đường sắt tốc độ cao 67 tỷ USD hiện có hai ứng viên tiềm năng nhất là Vingroup và THACO. Trong đó, Vingroup đã sớm lập VinSpeed nhằm thực hiện các dự án đường sắt mà tập đoàn tham gia. VinSpeed cũng vừa tăng vốn điều lệ lên 33.000 tỷ đồng, đề xuất loạt dự án tỷ USD trong mảng này. Đây là những minh chứng lớn nhất cho sự chủ động của doanh nghiệp Việt vào các dự án hạ tầng lớn.

Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đang hướng đến khai thác mô hình TOD (Transit-Oriented Development), kết hợp vận tải với phát triển bất động sản quanh nhà ga để tạo nguồn thu mới và tăng hiệu quả khai thác. Trong khi đó, ở lĩnh vực công nghiệp, nhiều doanh nghiệp Việt bắt đầu mở rộng tham gia vào chuỗi cung ứng đường sắt.

Tập đoàn Hòa Phát (HPG) đang chuẩn bị triển khai nhà máy sản xuất thép ray và thép hình tại Dung Quất quy mô 14.000 tỷ đồng, hướng tới cung cấp các loại ray cao tốc, ray nội đô, ray cầu trục cùng nhiều loại thép hình như U, I, H, V. Dự kiến từ năm 2027, nhà máy bắt đầu cung ứng thép ray cho các dự án đường sắt trọng điểm trong nước và xuất khẩu.

Là nhà sản xuất thép lớn nhất Đông Nam Á và nằm trong Top 30 doanh nghiệp thép lớn nhất thế giới, Hòa Phát đặt mục tiêu nâng công suất lên 16 triệu tấn/năm từ năm 2026, tập trung vào thép HRC và thép chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế.

Việc tự chủ sản xuất ray thép không chỉ giảm chi phí và rủi ro phụ thuộc mà còn mở đường cho việc Việt Nam làm chủ phần lớn vật liệu hạ tầng đường sắt trong tương lai.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện của các doanh nghiệp mới như Vinspeed và Vinmetal (thuộc Vingroup) cũng góp phần đáng kể vào quá trình nội địa hóa.

Song song với Hòa Phát, Vingroup đã nhanh chóng lập doanh nghiệp chuyên sản xuất thép ray - Vinmetal với vốn điều lệ 10.000 tỷ đồng.

Nhà máy của Vinmetal đặt tại Hà Tĩnh với lợi thế cảng nước sâu Vũng Áng, thuận lợi giao thông, logistics. Đồng thời, có lợi thế gần Formosa - một đối trọng của Hoà Phát trong mảng HRC.

Nhà máy của Vinmetal đặt tại Hà Tĩnh với lợi thế cảng nước sâu Vũng Áng, thuận lợi giao thông, logistics. Đồng thời, có lợi thế gần Formosa - một đối trọng của Hoà Phát trong mảng HRC.

Với công suất giai đoạn 1 khoảng 5 triệu tấn/năm, nguồn thép này trước hết nhằm phục vụ nội bộ, đặc biệt cho các ngành mũi nhọn như bất động sản (Vinhomes) và xe điện (VinFast).

Với nhà máy này, Vingroup muốn chủ động nguồn cung thép chất lượng cao cho hàng loạt dự án công nghiệp - giao thông trọng điểm đang nghiên cứu, bao gồm tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam, tuyến TP. HCM - Cần Giờ hay Hà Nội - Quảng Ninh.

Theo Vingroup, Vinmetal không chỉ đón đầu để sản xuất thanh ray cho dự án đường sắt tốc độ cao, mà còn loạt dự án đường sắt khác mà VinSpeed đang đề xuất.

Sự xuất hiện của Vinmetal khiến cuộc chơi thép ray ngày càng trở nên gay cấn hơn.

Theo Vingroup, Vinmetal không chỉ đón đầu để sản xuất thanh ray cho dự án đường sắt tốc độ cao, mà còn loạt dự án đường sắt khác mà VinSpeed đang đề xuất.

Sự xuất hiện của Vinmetal khiến cuộc chơi thép ray ngày càng trở nên gay cấn hơn.

Dù rất nhiều lợi thế trong cuộc đua giành thị phần miếng bánh đường sắt trăm tỷ USD này, nhưng thách thức đối với doanh nghiệp Việt vẫn rất lớn. Hiện phần lớn đầu máy, toa xe, hệ thống tín hiệu, công nghệ điều khiển và thiết bị chuyên dụng hiện vẫn phải nhập khẩu từ Nhật Bản, Trung Quốc hoặc châu Âu.

Bên cạnh đó, năng lực tài chính và kinh nghiệm triển khai các dự án hạ tầng quy mô hàng chục tỷ USD vẫn là rào cản lớn.

Để thúc đẩy doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn, Quốc hội đã thông qua gói 19 cơ chế đặc thù đối với tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam vào tháng 11/2024 nhằm tháo gỡ vướng mắc và đẩy nhanh tiến độ.

Mặc dù còn nhiều thách thức, chiến lược đường sắt trăm tỷ USD vẫn được xem là biểu tượng cho khát vọng phát triển của Việt Nam trong nửa thế kỷ tới. Khi các doanh nghiệp Việt bắt đầu làm chủ nhiều hơn về vật liệu, công nghệ và thi công, hệ sinh thái công nghiệp đường sắt quốc gia sẽ dần hình thành.

Với các mốc triển khai 2025, 2035 và 2050, các siêu dự án này sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, không chỉ thay đổi diện mạo hạ tầng giao thông mà còn mở ra một không gian tăng trưởng kinh tế rộng lớn, bền vững và mang tính chiến lược cho nhiều thế hệ.